<p />
تحقيقات اباضی شناسی گرچه از اوائل قرن بيستم، در ميان اسلام شناسان غربی در جريان بوده، اما تاکنون اين تحقيقات گسترش لازم را به دست نياورده است. دليل اصلی نيز عدم انتشار بسياری از متون مهم اباضيان است.
در چند دهه اخير از يک سو شناخت ما نسبت به کتابهای اباضيان به دليل انتشار شماری از فهرستهای کتابخانه های مغرب اسلامی و نيز کشور عمان بيشتر شده و هم از ديگر سو خود اباضيان، دست کم اباضيان عمان فعاليت بيشتری نسبت به انتشار متون خود نشان داده اند. البته در الجزائر هم اين رشته از تحقيقات از سوی شماری از محققات آنجا دنبال شده است؛ کسانی که حتی اباضی هم نيستند ولی به دلايل تاريخی و يا فکری به انديشه اباضيه علاقمندند، مانند عمار الطالبی که کتاب مهم الموجز ابو عمار عبدالکافی (با عنوان آراء الخوارج الکلامية) را در 2 جلد بسيار محققانه منتشر کرده است. البته شماری از محققان غربی و مسلمان به مطالعات در زمينه خوارج از ديرباز پرداخته اند و به همين دليل تاريخ سياسی و فکری و مذهبی اباضيان را نيز مد نظر داشته اند. بيشتر تحقيقات در رابطه با اباضيه از همين نوع اخير است، کسانی مانند احسان عباس، فان اس و مادلونگ. در سالهای اخير متون زيادی از اباضيان و گرايشهای مختلف آنان منتشر شده، اما بيشتر اين متون از دوره های متأخرتر اين فرقه مهم است. البته يکی از ويژگيهای کتابهای اباضيان متأخرتر نقل از کتابها و رسائل متقدمتر است، مانند آنچه در کتاب مفصل و مهم بيان الشرع کندی می بينيم. دار الغرب الاسلامی در سالهای اخير با مديريت دوست دانشمندمان آقای ماهر جرار، استاد دانشگاه آمريکايی بيروت، چند کتاب در زمينه اباضی شناسی و کتابشناسی آثار آنان ترجمه و يا منتشر کرده است. يکی از اين آثار در رابطه با معرفی اعلام تاريخی و علمی اباضيه است که در دو جلد بزرگ منتشر شد. يکی هم ترجمه رساله ای بود از لويتسکی. استاد فان اس نيز از سالها پيش به متون اباضی علاقمند بوده و در اين باره تحقيقات مهمی را انجام داده است. يکی از مهمترين موارد اهميت آثار ابن اباض و ساير اباضيه و گروههای ديگر محکمه (مانند ازارقه و صفرية) اين است که اين آثار به دوره آغازين نهضت تدوين در اسلام باز می گردند و می توانند دشواره های فکری و مسئله های مذهبی دو سده پر تأثير نخستين اسلامی را که مجموعا از آن دو قرن بسيار کم می دانيم، روشن کنند؛ مانند سيره سالم بن ذکوان که در سالهای اخير در مغرب زمين منتشر شد. البته در مورد دو سده نخستين می بايست در رابطه با موثوقيت اسناد مکتوب بسيار محتاطانه عمل کرد. يکی از مهمترين اسناد اباضی رساله های سِيَر آنان است که تاکنون چندين تحقيق خوب درباره آنان انجام پذيرفته است.
اخيرا استاد مادلونگ به همراهی يکی از محققان کشور عمان مشغول کار بر روی شماری از کهنترين اسناد و رساله های اباضی است که به تازگی پيدا شده اند.
در چند دهه اخير از يک سو شناخت ما نسبت به کتابهای اباضيان به دليل انتشار شماری از فهرستهای کتابخانه های مغرب اسلامی و نيز کشور عمان بيشتر شده و هم از ديگر سو خود اباضيان، دست کم اباضيان عمان فعاليت بيشتری نسبت به انتشار متون خود نشان داده اند. البته در الجزائر هم اين رشته از تحقيقات از سوی شماری از محققات آنجا دنبال شده است؛ کسانی که حتی اباضی هم نيستند ولی به دلايل تاريخی و يا فکری به انديشه اباضيه علاقمندند، مانند عمار الطالبی که کتاب مهم الموجز ابو عمار عبدالکافی (با عنوان آراء الخوارج الکلامية) را در 2 جلد بسيار محققانه منتشر کرده است. البته شماری از محققان غربی و مسلمان به مطالعات در زمينه خوارج از ديرباز پرداخته اند و به همين دليل تاريخ سياسی و فکری و مذهبی اباضيان را نيز مد نظر داشته اند. بيشتر تحقيقات در رابطه با اباضيه از همين نوع اخير است، کسانی مانند احسان عباس، فان اس و مادلونگ. در سالهای اخير متون زيادی از اباضيان و گرايشهای مختلف آنان منتشر شده، اما بيشتر اين متون از دوره های متأخرتر اين فرقه مهم است. البته يکی از ويژگيهای کتابهای اباضيان متأخرتر نقل از کتابها و رسائل متقدمتر است، مانند آنچه در کتاب مفصل و مهم بيان الشرع کندی می بينيم. دار الغرب الاسلامی در سالهای اخير با مديريت دوست دانشمندمان آقای ماهر جرار، استاد دانشگاه آمريکايی بيروت، چند کتاب در زمينه اباضی شناسی و کتابشناسی آثار آنان ترجمه و يا منتشر کرده است. يکی از اين آثار در رابطه با معرفی اعلام تاريخی و علمی اباضيه است که در دو جلد بزرگ منتشر شد. يکی هم ترجمه رساله ای بود از لويتسکی. استاد فان اس نيز از سالها پيش به متون اباضی علاقمند بوده و در اين باره تحقيقات مهمی را انجام داده است. يکی از مهمترين موارد اهميت آثار ابن اباض و ساير اباضيه و گروههای ديگر محکمه (مانند ازارقه و صفرية) اين است که اين آثار به دوره آغازين نهضت تدوين در اسلام باز می گردند و می توانند دشواره های فکری و مسئله های مذهبی دو سده پر تأثير نخستين اسلامی را که مجموعا از آن دو قرن بسيار کم می دانيم، روشن کنند؛ مانند سيره سالم بن ذکوان که در سالهای اخير در مغرب زمين منتشر شد. البته در مورد دو سده نخستين می بايست در رابطه با موثوقيت اسناد مکتوب بسيار محتاطانه عمل کرد. يکی از مهمترين اسناد اباضی رساله های سِيَر آنان است که تاکنون چندين تحقيق خوب درباره آنان انجام پذيرفته است.
اخيرا استاد مادلونگ به همراهی يکی از محققان کشور عمان مشغول کار بر روی شماری از کهنترين اسناد و رساله های اباضی است که به تازگی پيدا شده اند.
سه شنبه ۲۹ اسفند ۱۳۸۵ ساعت ۲۲:۴۳