یکی از مشکلات در اسلام شناسی غربی توجه کم و عدم آشنایی کافی با پژوهش های محققين و دانشمندان ايرانی مطالعات اسلامی است. شايد باورتان نشود؛ يکی از بهترين مقالات درباره زمخشري، نويسنده تفسير کشاف به قلم زنده ياد استاد علامه بديع الزمان فروزانفر است. او به مناسبت بحثی که درباره رساله ای از زمخشری که خود وی کاشفش بود یعنی الرسالة الزاجرة للصغار عن معارضة الکبار و ذکر عمر خيامی در آن به دست داده پژوهشی مفيد و دست اول درباره زمخشري ارائه کرده. با اين وصف اين مقاله مرحوم فروزانفر تا آن جایی که من ديده ام در هيچ يک از تحقيقاتی که تاکنون درباره زمخشری در غرب منتشر شده مورد ارجاع قرار نگرفته. حتی در کتاب A Traditional Mu'tazilite Qur'an Commentary: The Kashshaf
of Jar Allah Al-zamakhshari
تأليف Andrew J. Lane. خود رساله را هم برای نخستین بار استاد جناب آقای محمد رضا انصاری قمی در ميراث اسلامی ايران به سال 1376 ش بر اساس نسخه کهنسال 4047 مرعشی منتشر کرد. این متن نیز تاکنون مورد توجه محققین غربی و حتی عرب ها در زمینه زمخشری قرار نگرفته و گویی اصلا از آن اطلاعی ندارند. با اینکه مثلا کتاب Andrew J. Lane سال 2006 منتشر شد. آقای انصاری متن را تنها بر اساس نسخه مرعشی منتشر کرد. ایشان در مقدمه تحقیق ارجاعی به مقاله فروزانفر نداده اند و معلوم است از وجود آن مقاله در آن زمان اطلاعی نداشته اند. اگر معلوم شود که نسخه متأخر کتاب که زمانی در اختیار مرحوم صدر الافاضل بوده و بعدا در تملک مرحوم فروزانفر قرار گرفت کجاست شاید بد نباشد متن از نو و با نظر به دو نسخه تصحیح و به صورت مستقل منتشر شود (در چاپ آقای انصاری علي بن منکديم بايد به علي بن مانکديم اصلاح شود). احتمالی که آقای انصاری مطرح کرده که شاید رساله زاجره همان رساله ناصحه ای باشد که در منابع به زمخشری نسبت داده اند درست نیست و آن در واقع رساله دیگری است که آن را نخستین بار هلال ناجی در مجله مجمع اللغه دمشق شماره 74 بر اساس تک نسخه ای کهن از کتابخانه ملی ایران منتشر کرد. الرسالة الزاجرة للصغار عن معارضة الکبار يکی از مهمترين منابع برای شناخت شخصيت و حيات علمی زمخشري است.


شنبه ۶ ارديبهشت ۱۴۰۴ ساعت ۷:۲۰