از کتاب هایی که انتساب آنها نادرست است کتاب البيان عن أصول الإيمان است در کلام اشعری که به غلط به نام ابو جعفر سمناني (د. 444 ق)، شاگرد ابوبکر باقلاني منتشر شده؛ بر اساس نسخه منحصر به فرد کتابخانه عثمانیه حلب (کتابت 683 ق). تنها سند انتساب اين کتاب به ابو جعفر سمناني تنها همين صفحه عنوان نسخه است.

علاوه بر اينکه هيچ قرينه داخلی در خود متن کتاب البیان بر انتساب کتاب به ابو جعفر سمنانی ديده نمی شود بايد گفت نويسنده هيچ جا هم از ابوبکر باقلاني يادی نمی کند. اين در حالی است که سمناني شاگرد باقلاني بوده و بسيار بعيد است در کتابی کلامی آرای استادش که در واقع مؤسس حقیقی مکتب کلامی اشعري بوده را نقل نکند. بنابر نقل های ابن حزم در کتاب الفصل از ابو جعفر سمنانی می دانيم که او در کتاب هايش به نقل آرای باقلانی اهتمام داشته. اين نکته هم جالب توجه است که آنچه ابن حزم در الفصل از سمناني نقل می کند در متن موجود البيان ديده نمی شود. از ديگر سو، نويسنده کتاب بايد مالکی مذهب باشد چرا که هر جا ذکری از اختلاف مذاهب فقهی می آورد نخست از مذهب مالکی و يا مالک بن انس نام می برد و و بعد از شافعی ياد می کند و تنها در مقام سوم از ابو حنيفه نام می برد (ص 184، 541). در حالی که می دانیم ابو جعفر سمنانی بر مذهب حنفی بوده و اين برخلاف شيوه حنفيان در يادکرد امام مذهبشان بود. نویسنده چند جا در بحث های کلامی که برای ذکر مثال نام شهرهایی را می آورد از فارس و کرمان یاد می کند بی آنکه از شهرهایی مانند موصل (جایی که سمنانی سال ها در آنجا قاضی بود) و يا بغداد (جایی که در آن سمنانی دانش آموخت) نامی بياورد (نمونه: ص 337). یکجا هم می نویسد: .قد حدّثني بعض شیوخ أصحابنا بسیراف (ص 429). این نشان می دهد که نویسنده احتمالا زمانی در فارس (شيراز) زندگی می کرده.

همه اين قرائن نشان می دهد کتاب البيان چاپ شده از ابو جعفر سمنانی نيست. آيا ممکن است اين نوشته ای از آثار دوره متقدم ابوبکر باقلانی باشد؛ زمانی که در محضر عضد الدوله در شيراز می زيست. احتمال آن کم نيست.
سه شنبه ۲۷ آذر ۱۴۰۳ ساعت ۳:۰۷