فاضل محترم و کوشا آقای مجيد هادی زاده در جلد چهارم مجموعه ارزشمند نصوص و رسائل متنی را از مدقق شيرواني (ميرزا محمد بن حسن شيرواني) منتشر کرده اند که اثر ممتازی است. با اين وصف عنوان رساله به نظرم بايد از "فائدة في توقف عدم الکل علی عدم الجزء" به "فائدتان في جواب المحقق الدواني" تغيير کند. درباره هويت اين متن هم در مقدمه خطاهایی رفته و به همين دليل اينجا مناسب ديدم هويت دقيق اين متن را گزارش کنم:
اين متن در واقع صورت مفاوضه گونه ای است ميان مدقق شيرواني و محمد هادی بن معین الدین محمد الشریف معروف به آصَف شيراز مؤلف الكشف الوافى فى شرح اصول الكافى که می دانيم او هم همچون مدقق شيروانی اهل حکمت و مطلع از علوم فلسفی بوده است کما اينکه از شرحش بر کافي پيداست (او آثار فلسفی مهم و متعددی داشته). داستان از اين قرار است که در اوراقی متن دو شبهه مشکل از مشکلات علوم که محقق جلال الدين دواني بدان توجه داشته مرقوم شده بوده؛ دو شبهه ای که دوانی حل آنها را بسيار سخت می دانسته. بر روی برگ های آن نسخه محمد هادی بن معین الدین پاسخی برای هر دو نگاشته بود و چون يکی از دوستان مدقق شيروانی از او خواست که او هم در آن مجموعه خطی چيزی بر رسم تذکره بنويسد مدقق شيرواني هم پاسخ آن دو شبهه را مرقوم کرد. محمد هادي آصف بعدا از طريق همان دوست مشترک بر نوشته مدقق شيرواني اطلاع يافت و آن نوشته را پاسخی به خود تصور کرد و بدانها پاسخی داد. دست آخر مدقق شيرواني در دنباله اوراق پاسخی اين بار متوجه محمد هادي آصف می کند و بدين ترتيب همينک در اين رساله کوتاه ما متنی از محقق دواني به اضافه دو پاسخ از مدقق شيرواني و همچنين دو پاسخ از محمد هادي آصف داريم؛ آن هم در دو مسئله منطقی و فلسفی مهم. يکی موضوع تحقق تناقض در فرض برخی قضایای منطقی و دیگری موضوع توقف عدم کل بر عدم جزء. اين دومی مربوط است به مسئله کلی طبيعی و نسبت آن با افراد و هر دو مسئله چنانکه می دانيم در کتاب های اصولی هم مورد بررسی قرار می گيرند (مورد اول در خصوص الحاق فرد به اعم و اغلب). مدقق شيرواني حاشيه مهمی بر معالم الاصول دارد که بايد متنش را کسی به شکل تحقيقی منتشر کند. متن اين مفاوضه از لحاظ فلسفی بسيار ارزشمند است و گوشه ای از فعاليت فلسفی در اواخر عصر صفوی را نشان می دهد.
آقای هادی زاده از هويت محمد هادي سخنی نگفته و همچنين به جای محقق دواني از سلطان العلماء ياد کرده اند که سببش را نفهميدم. عنوان رساله هم چنانکه گفتم عنوان دقيقی نيست.
دوشنبه ۲۹ مهر ۱۳۹۸ ساعت ۷:۲۵