دانشمند محترم جناب آقای دکتر سروش اخيرا در يک سخنرانی در کنار عقيده به تحريف قرآن، رواج لعن صحابه در ميان شيعيان را مورد انتقاد قرار داده و اظهار داشته اند که اين در کنار عقيده به تحريف قرآن از کارها و بدعت های بدی بود که شيعيان در تاريخ اسلام نهادند. حقيقتا متأسف شدم بر اين سخن. سب و لعن صحابه را نه شيعيان بلکه معاويه و بنی اميه در اسلام آغاز کردند؛ آن هم با رواج دادن لعن بر حضرت امير. بنابراين اگر شماری از شيعيان هم به اين کار روی آوردند حالت واکنش داشت و نه اينکه ابتکار و به تعبير دکتر سروش بدعت آنان باشد. وانگهی اساسا بر آگاهان در رشته تاريخ اسلام پوشيده نيست که ادبيات ولاء و براء خاصه به عنوان ديدگاهی دينی و ايمانی نخست از سوی گروه های محکمه و خوارج بنياد گذاشته شد و آنان بودند که اظهار ولايت به همکيشان و برائت از مخالفان اعتقادی خود را نه تنها ضروری و بل شرط تحقق ايمان می دانستند و مخالفت با اين ديدگاه را کفر قلمداد می کردند. هر کس اندکی تاريخ علم کلام خوانده باشد می داند که در اواخر سده اول و اوائل سده دوم قمری يکی از مهمترين مسئله ها و اختلافات اعتقادی بر سر تلقی مسلمانان بود از تعريف ايمان و اينکه اختلاف عقيده در مسائل اعتقادی و حتی سياسی و از جمله موضوع امامت آيا موجبات کفر و فسق را فراهم می کند و يا خير. در اين ميان فضای حاکم فضای ولايت و برائت بود (در اين مورد در تاريخ علم کلامی که نوشته ام بحث کرده ام. خلاصه عربی آن چند سال پيش منتشر شد). در اين چارچوب يکی از بحث ها موضع متکلمان و عالمان دين بود درباره خصومت های خونين ميان صحابه و فتنه اول و اينکه آيا اين خصومت ها موجب اظهار برائت از خاطيان از ميان صحابه می شود و يا خير. در اين چارچوب گرو هایی بر تخطئه و بل مذنب شمردن و بالاتر از آن کفر و فسق حکم می راندند و اينجا بود که مسئله ای در ميان متکلمان مطرح شد تحت عنوان ولايت و برائت که به ويژه گروه های محکمه و از جمله اباضيه درباره آن بسيار نوشته اند. با اين حساب نه تنها لعن و سب صحابه ابتکار عمل و نظر شيعيان نبود و "بدعتی" نبود که آنان بنياد نهاده باشند بلکه اساسا رفتار شيعيان حالتی واکنشی داشت. وانگهی تمام شيعيان به لعن شماری از صحابه باورمند نبودند و بل بسياری هم با آن و يا دست کم اظهار بر آن مخالف بودند و هستند. آنچه بيشتر شيعيان و آن هم در مقام گروهی در اقليت تحت سرکوب بدان شناخته می شدند اظهار برائت از بنی اميه بود که بازتاب آن را در متن زيارت عاشوراء هم می بينيم.

اميدوارم در اظهار نظرها کمی دقت بيشتر رعايت شود.