در اينکه الکافية في الجدل تأليف امام الحرمين جويني باشد البته تردید است(در نوشته ای ديگر به اين موضوع باز خواهم گشت). اين کتاب بر اساس يک نسخه منحصر به فرد که به جويني نسبت داده شده سال ها پيش منتشر شد. متأسفانه اين کتاب بسيار ارزشمند هنوز مورد توجه و اقبال محققان در حوزه علم اصول و جدل قرار نگرفته است. نسخه اين کتاب در کتابخانه ازهريه موجود است و من عکسی از آن را در اختيار دارم. نکته جالب توجه در اين نسخه اين است که اين کتاب به قلم کاتبی زيدی مذهب استنساخ شده است. کتاب الکافية تأليف هر کس باشد نويسنده بی ترديد اشعری مذهب بوده است و همین نکته اینکه کاتب زیدی مذهب است را جالب توجه تر می کند. عنوان و انتساب کتاب به جوینی در کلام و خط کاتب زيدی نيست و بعداً به آغاز نسخه اضافه شده است. کاتب را البته نمی شناسیم اما نکته مهمتر اين است که کاتب زيدی نسخه خود را بر اساس نسخه شخصی حميد بن أحمد المحلي، از بزرگترين فقيهان، متکلمان و عالمان زيدی يمن در سده هفتم قمری و نويسنده آثار بسيار و از جمله محاسن الأزهار و همچنين الحدائق الوردية کتابت کرده است. حميد بن احمد صاحب نسخه ای از اين کتاب بوده و آن را با نسخه ای ديگر که به گفته خودش از "عراق" رسيده بوده مقابله کرده بوده است. کاتب ما نسخه حاضر را بر اساس نسخه مقابله شده محلي نوشته بوده و بعداً يکبار هم با آن نسخه، کار خود را مقابله کرده است. اين مطالب از رقم کاتب در پايان نسخه بر می آيد. منظور از عراق در گفتار زيديان يمن عراق عرب نيست، بلکه عراق عجم و به طور خاص منطقه ری قديم است. به احتمال زياد اين نسخه از کتاب هایی بوده که قاضي جعفر ابن عبد السلام و يا يکی ديگر از زيديان يمن در سفر به ايران با خود به يمن منتقل کرده بودند. با اين حساب دور نيست مؤلف کتاب الکافية اصلاً خود از علمای اشعری ری بوده است. به هرحال اين کتاب ارزشمند از نويسنده ای اشعری مذهب با همت علمای زيدی ايران و يمن برای آيندگان محفوظ ماند. اينجا رقم کاتب را نقل می کنم:
126 الف: تمّ الکتاب بحمد الله ومنّه وتوفيقه ولطفه فله الحمد کثيراً بکرة وأصيلاً وکان الفراغ من کتابته في شهر رجب لثمان لیال خلت منه من شهور سنة خمسین وستمائة وصلی الله علی نبیه محمد وآله وسلم.
قال في أصل هذا المنسوخ عنه: وقوبل الکتاب علی النسخة الواردة من العراق وتمت المقابلة في ذي القعدة من سنة أربعين وستمائة بحمد الله تعالی ومنّه وتوفیقه وعونه وکتب حمید بن احمد المحلي حامدا لله علی آلائه مصليّا علی خاتم أنبيائه والطیبين من عترته وأبنائه، وقوبل هذا الکتاب علی کتاب الفقیه العالم العامل حسام الدین الوالد حمید بن احمد طول الله بعلوّ مدته وهي التي نقل منها هذا الکتاب في جمادي الأولی سنة إحدی وخمسین وستمائة بقدر الطاقة...