از من پرسش شد درباره نظر یکی از فضلای معاصر که جایی ابراز داشته اند که: اخباری یا حَشْویه یا حَشَویه به کسی می‌گویند که هرچه می‌شنود نقل می‌کند و کاری به صحت و سقم آن ندارد. اینجا سه چهار خطی درباره این موضوع می نویسم:

اصطلاح اخباری در کتاب های قدما را طبعا نباید با اصطلاح آن در مقابل اصولی خلط کرد گرچه بی ارتباط با آن هم نیست. اما به هرحال ما با دو معنای متفاوت این کلمه سر و کار داریم. اخباری و یا اهل الاخبار اصالتا در متون قدما به معنی راویان اخبار و به طور خاص راویان اخبار تاریخی اطلاق می شده و بنابراین محدثان را معمولا اخباری نمی گفته اند مگر آنکه در مقام تشبیه شیوه شماری از آنان بوده باشند با اهل الاخبار. راوی اخبار تاریخی عموما کاری به صحت و سقم روایات خود نداشته و تنها آنچه در اختیارش بوده و یا شنیده بوده را نقل می کرده اما در مورد محدثان فرض بر این بوده که آداب نقل حدیث را رعایت کنند. به همین دلیل برخی از محدثان را اگر می خواسته اند نقد کنند می گفته اند آنان شیوه های مقبول در نقل حدیث را رعایت نمی کرده و مانند اهل الاخبار و یا اخباریان هر چه می شنیده اند را ضبط و نقل می کرده اند. متکلمان هم گاهی محدثان را اخباری می نامیدند باز به همین دلیل نه اینکه متوجه فرق میان اخباری و محدث نباشند. در واقع آنان در معنای کلمه اخباری توسعه ای می داده اند. همین توسعه بعدا سببی شد که آن را در مقابل کلمه اصولی قرار دهند.

اما اخباری برخلاف نظر این فاضل معاصر ربطی به اصطلاح حشویه ندارد. اصطلاح حشویه را در اصل جهمیه و معتزله برای رد اصحاب حدیث سنی و مخالفان با عقاید تنزیهی معتزله و جهمیه به کار می بردند و مقصودشان این بود که آنان به عقایدی باور دارند که هیچ پایه و اساسی ندارد و با اصول نظر و تحصیل مخالف است. آدم های عوامی هستند که تنها به ظواهر الفاظ عنایت می کنند و قدرت فهم آیات و احادیث را ندارند. آنان اسلاف حنبلیان را در سده های دوم و سوم به حشوی گری متهم می کرده و آنان را حشویه می خوانده اند. به ویژه در عصر محنه این اصطلاح بیشتر مطرح شد گرچه اندکی قبل از آن هم مطرح بود. در داستان محنه حشویه را نابته و غوغا سالاران و غوغاء و عوام هم می خوانده اند که باز اشاره ای بود به اینکه آنها اهل نظر و تحصیل نیستند و افکار عوام گرا و نه خاص گرا دارند. طبعا مقصود معتزله از حشویه فقیهان حنفی و یا کسانی مانند امام شافعی نبود گرچه آنها هم و به ویژه شافعی خود راوی حدیث بودند.

بعدها البته اخباریان مخالف متکلمان را گاه به طعنه حشویه و نابته می خوانده اند. اما چنانکه گفتم ربطی میان اصطلاح اصلی اخباری و اهل الاخبار با حشویه نیست. اهل الاخبار هم ربطی به محدثان در اصل ندارد. بنابراین اینکه گفته شود حشویه کسانی بوده اند که هر حدیثی را نقل می کرده اند و کاری به صحت و سقم مطالب نداشته اند درست نیست و خلط اصطلاحات است. احمد بن حنبل را معتزلیان حشوی می خوانده اند در حالی که در نقل حدیث کاملا رعایت اصول مقبول خود محدثان را می کرد و هر حدیثی را نقل نمی کرد و ضبط دقیق داشت و اهمال کاری نمی کرد.