درباره وجود تحريف و اضافات در متن زيارت عاشوراء در سال های اخير بحث و نظرهای مختلفی ارائه شده و از جمله تا آنجا که من می دانم يک کتاب در اثبات اين نوع تحريفات و کتابی پر برگ در رد بر اين کتاب نوشته و منتشر شده است. من در اينجا کاری به اصل اين مدعا ندارم. برخی نکات خوب در کتاب دوم که رد بر کتاب اول است ارائه شده و ديگر نيازی به تکرار آن بحث ها نيست. منتهی در رابطه با اقدم نسخه های مصباح المتهجد شيخ طوسي که در کتاب اول به آن استناد شده اينجا بد نيست يک نکته مهم را متذکر شوم. من اين نسخه را تاکنون نديده ام اما از مشاهده يکی دو برگ آن احتمال بسيار زيادی می دهم اين نسخه و يا دست کم بخشی از آن منحول باشد و به نظرم گواهی های نسخه همه و يا دست کم يکی از آنها ساختگی است (و مابقی از جاهای ديگری اقتباس شده است). خط نسخه تا آنجا که من در اين یکی دو برگ می بينم (از جمله آنجا که زيارت عاشوراء نقل شده) با تاريخ 502 ق سازگار نيست و بسيار متأخر از اين تاريخ است. در گواهی کتابت نسخه که خطّ آن هم به نظر من با تاريخ 502 ق سازگار نيست از يک حاجي ابراهيم بن محمد الماوراءالنهري سخن می رود که مطلقاً شناخته نيست. شهرت ماوراء النهري اندکی غريب است و با کمی تتبع در منابع تراجمی معلوم می شود که اين شهرت بسيار کم تداول بوده است (من در تدوين رافعي چند موردی را در اين رابطه در سده های اوليه ديدم). اين شخص در کتاب های تراجمی شيعه به کلی ناشناخته است. در اين گواهی البته از ارتباط نسخه مورد گفتگو با نسخه شيخ سخنی به ميان نمی آيد و اين خود در اين گواهی بسيار پرسش برانگيز است.
نکته جالب تر به کار گیری تعبير "المشهد المقدس الرضوي" است در اشاره به بارگاه و مزار امام رضا (ع) که به کلی برای تاريخ 502 ق تعبير غريب و نا معهودی است. اين تعبير تا آنجا که من می دانم تنها در چند قرن اخیر و به ويژه از عصر صفوی معمول بوده است و نه در آخر سده پنجم قمری.
احتمالاً اين نسخه با انگيزه های خاصی ساخته و در آن تصرفاتی رفته است. اين ادعا هم که در نسخه ابن طاووس که با نسخه اصل شيخ مقابله شده بوده بخش مورد نظر در مصباح کبير موجود نبوده مطلب نادرستی است و ناشی از بدفهمی نسبت به عبارت ابن طاووس است در مصباح الزائر (ص 278). ابن طاووس تصريح می کند که تنها دو فصلی که بايد صد بار خوانده شود در متن مصباح کبير نبوده و نه بخش مورد مناقشه. ديدم آقای کديور بی توجه به اين مسئله ابراز فرموده اند که در نسخه ابن طاووس اين بخش وجود نداشته که به کلی نادرست است و چنانکه گفتم ناشی از عدم توجه به عبارات ابن طاووس است. به هرحال ابن طاووس متن کامل زيارت را بر اساس نسخه مصباح صغير شيخ نقل کرده که آن هم تأليفی است از خود شيخ و مؤيد وجود تکه مورد مناقشه است در متن شيخ. قديمترين نسخه مصباح صغير که امروزه در دسترس است از 578 ق است که شامل متن اين زيارت است، منتهی درست تکه مورد مناقشه بنابر نظر مصحح متن در نسخه ياد شده پاک شده و به جای آن کلمات ديگری آمده است که به احتمال قوی به دليل تقيه بوده است (نک: مصباح صغير، ص 593).
نکته جالب تر به کار گیری تعبير "المشهد المقدس الرضوي" است در اشاره به بارگاه و مزار امام رضا (ع) که به کلی برای تاريخ 502 ق تعبير غريب و نا معهودی است. اين تعبير تا آنجا که من می دانم تنها در چند قرن اخیر و به ويژه از عصر صفوی معمول بوده است و نه در آخر سده پنجم قمری.
احتمالاً اين نسخه با انگيزه های خاصی ساخته و در آن تصرفاتی رفته است. اين ادعا هم که در نسخه ابن طاووس که با نسخه اصل شيخ مقابله شده بوده بخش مورد نظر در مصباح کبير موجود نبوده مطلب نادرستی است و ناشی از بدفهمی نسبت به عبارت ابن طاووس است در مصباح الزائر (ص 278). ابن طاووس تصريح می کند که تنها دو فصلی که بايد صد بار خوانده شود در متن مصباح کبير نبوده و نه بخش مورد مناقشه. ديدم آقای کديور بی توجه به اين مسئله ابراز فرموده اند که در نسخه ابن طاووس اين بخش وجود نداشته که به کلی نادرست است و چنانکه گفتم ناشی از عدم توجه به عبارات ابن طاووس است. به هرحال ابن طاووس متن کامل زيارت را بر اساس نسخه مصباح صغير شيخ نقل کرده که آن هم تأليفی است از خود شيخ و مؤيد وجود تکه مورد مناقشه است در متن شيخ. قديمترين نسخه مصباح صغير که امروزه در دسترس است از 578 ق است که شامل متن اين زيارت است، منتهی درست تکه مورد مناقشه بنابر نظر مصحح متن در نسخه ياد شده پاک شده و به جای آن کلمات ديگری آمده است که به احتمال قوی به دليل تقيه بوده است (نک: مصباح صغير، ص 593).
چهارشنبه ۱۲ مهر ۱۳۹۶ ساعت ۶:۵۳
