کتاب التمحیص که به عنوان کتابی از ابن همام اسکافی (برای او، نک: مقاله من در دائرة المعارف بزرگ اسلامی) منتشر شده بی تردید از او نیست. همینک با نوشته ها و اسنادی که از ابن شعبه حرانی، عالم نصیری سده چهارم قمری در اختیار داریم معلوم است که این کتاب باید تألیف ابن شعبه باشد؛ همانطور که شیخ ابراهیم قطیفی هم این کتاب را به او نسبت داده بود. او از ابن همام اسکافی در بغداد حدیث شنیده بوده و نام ابن همام در آغاز کتاب به عنوان شیخ مؤلف یاد شده و نه چنانکه برخی فرض کرده اند به عنوان شیخ راوی کتاب و یا به تعبیر دیگر مؤلف کتاب. در مقدمه هم مؤلف از گرفتاری هایی میان جامعه خود از میان شیعیان سخن به میان می آورد و به طور خاص مشکلات معیشتی که با وضع ابن همام در بغداد به عنوان یکی از کاتبان و دیوانسالاران حکومتی و مرتبط با دستگاه وکالت سازگار نیست. توصیفات او در اینجا با وضعیت شیعیان متمایل به مکتب حسین بن حمدان خصیبی و هواداران محمد بن نصیر در حلب و شام بیشتر سازگار است. در کتاب روایاتی هم دیده می شود از بخشودگی شیعیانی که مرتکب گناهان کبیره ای می شوند و شرابخوارگی آنان را قابل بخشش و حتی به نحوی در صدد تبریر آن است. جالب این است که در روایت مورد اشاره مصرف نبیذ را از سوی شیعیان مستند می کند به نبیذ نوشی صحابه پیامبر (ص ۳۹ تا ۴۰). روایاتی که در این بخش نقل می کند با رویکرد کلی نصیریان سازگار است. در روایتی دیگر در همین قسمت از "رقع قلم" برای شیعیان به نحوی سخن رانده شده و سبب آن را بیان کرده است (ص ۴۱). وانگهی در روایتی از مفضل جعفی از فریشه بودن معرفت طبقاتی از شیعیان در کنار ضرورت معرفت امام و پیامبر بحث می شود و از آنان با عنوان های "اشخاص"ی که "الذین اقیموا من ضیاء قدسی" و در مرتبه بعد معرفت "قوام" به فضل آنان (احتمالاً ضمیر در عبارت "معرفة القوام بفضلهم" به طبقه قبلی یعنی آن "اشخاص" بر می گردد) یاد می کند. این دو مرتبه مادون مرتبه امامان است و باید به مراتب ابواب و "حدود" بعدی در نظام طبقه بندی نصیری اشاره داشته باشد؛ کما اینکه تعبیر "اشخاص" هم تعبیری است نصیری که اینجا به کار رفته است (ص ۶۹). در همینجا در این روایت به فریضه بودن پاسداشت برادری در میان شیعیان اشاره دارد که باز هم مرتبط است به عقیده فرقه گرایانه نصیریان و غلات درباره همبستگی در میان اعضای "جماعت نجات".
يكشنبه ۱۷ ارديبهشت ۱۳۹۶ ساعت ۹:۲۲