سال ۲۰۱۰ در کتابخانه سلیمانیه برای نخستین بار با فهرست کتابخانه خزانه اشرفیه دمشق که از نخستین فهارس موجود از کتابخانه های سده های میانه است (متعلق به سده هفتم قمری) و نسخه آن در کتابخانه فاتح به شماره ۵۴۳۳ موجود است آشنا شدم. عکسی از آن تهیه کردم و قصدم این بود که آن را تصحیح کنم. منتهی بعداً اطلاع پیدا کردم این کار پیش از این در دست اقدام بوده است. اخیراً این فهرست با ترجمه و تحلیل و ویرایش متن به چاپ رسیده است.
اینجا یادداشت کوتاهی را که همان زمان در رابطه با اهمیت این فهرست نوشته بودم را می‌آورم:
این فهرست از لحاظات مختلف اهمیت دارد. از نمونه های اولیه فهارس کتابخانه های قدیم. البته فهرست های شیعی مانند فهرست ابو غالب زراری هم در واقع فهارس کتابخانه های شخصی بوده اند. منتهی این فهرست از لحاظ تعداد کتاب ها قابل مقایسه با آن نیست. صدها کتاب و رساله با اهمیت که در این کتابخانه موجود بوده همگی در این فهرست قدیمی با ترتیب حروف الفبا معرفی شده اند. از نکات جالب این فهرست این است که بسیاری از نسخه ها به خط مؤلفان و یا کاتبان معروف کهن و حتی به خط کوفی است. تعداد زیادی از آثار یاد شده در این فهرست همینک به ظاهر از میان رفته اند. معلوم می شود تا اوائل سده هفتم حجم زیادی از آثار همینک مفقود بسیار کهنسال همچنان در کتابخانه ها یافت می شده اند. البته نمونه کتابخانه ابن طاووس هم خود شاهدی است بر همین معنا. از نکات جالب توجه این فهرست وجود انواع متنوع کتاب هاست در آن. از کتاب های علمی و طبی و فلسفی گرفته تا انواع کتاب های حدیثی و فقهی و کلامی و ادبی. تعداد زیادی هم متن درباره ادعیه و حرز و تعویذات مأثور و از جمله منسوب به امامان شیعه و از این قبیل در این فهرست دیده می شود.
از نکات جالب این فهرست وجود تعداد قابل توجهی کتاب شیعی است؛ به ویژه کتاب های ادعیه و از آن جمله ادعیه منسوب به امام زین العابدین و امام صادق (ع). نسخه صحیفه سجادیه و همچنین ندبه معروف امام زین العابدین هم در شمار این کتاب هاست و نیز متن دعای جوشن؛ یا متن هایی متضمن وصایای حضرت امیر. همچنین چندین مجموعه خطی مشتمل بر روایات و حکایات از امام صادق (ع). کتابی هم با عنوان اثبات امامة علي رضي الله عنه. تعدادی هم کتاب ها و متن هایی در اشعار اهل بیت و یا شاعرانی شیعی مانند مهیار و یا شریف رضی. چندین مجموعه از کلمات و سخنان و خطب حضرت امیر هم در این فهرست یاد شده اند و از همه مهمتر نهج البلاغه با تذکر به وجود شش نسخه از آن در کتابخانه. همچنین قابل ذکر است وجود نسخه ای از تفسیر سوره یوسف از تاج الدین شهرستانی در این کتابخانه. دو نسخه از کتاب غرر الفوائد یا همان امالی شریف مرتضی هم در این کتابخانه موجود بوده است. از همه جالبتر وجود متن کتاب الغارات است که به احتمال بسیار قوی مقصود غارات ثقفی است. کتابی هم با عنوان فضائل الصحابة وأهل البيت. همچنين است: منافع القرآن عن جعفر الصادق؛ مقتل الحسین بن علی رضی الله عنهما؛ و نیز کتاب الملاحم ابن المنادی (که چاپ هم شده است). نیز کتابی با عنوان: مناقب علي بن أبي طالب کرم الله وجهه. المقالات الصغیرة للناشيء هم هست كه بايد منظور ناشي اكبر باشد. از ديگر نكات جالب اين فهرست ذكر نام نصيحة الملوك غزالي است كه از آن دو نسخه موجود بوده و اين مطلب تاريخ انتساب كتابي با اين عنوان را تا زمان تدوین اين فهرست به عقب مي برد. گرچه اين اولين شاهد نيست و معنای آن هم اين نيست كه تكه دوم نصيحه الملوك اصالت دارد.

از نكات جالب اين فهرست وجود كتابي است به نام اصول الدين لابن خلاد كه احتمالا اشاره است به كتاب الأصول ابن خلاد معتزلي. اين آخرين شاهدی است بر وجود این کتاب. می دانیم که این اثر از میان رفته است.
چهارشنبه ۲۷ بهمن ۱۳۹۵ ساعت ۸:۵۷