قبلاً برخی اسناد را در کاتبان منتشر کرده ام. برخی یادداشت های دیگر را که به تدریج در فایل های قدیم پیدا می کنم اینجا خواهم گذاشت.

روابط و مناسبات فرهنگی و تمدنی ميان جهان ايرانی و حوزه اقيانوس هند، تاريخی به درازای تاريخ قوم ايرانی دارد و آنچه در اين نوشتار مدّ نظر است، بررسی گوشه ای از تاريخ روابط فرهنگی ايران با اين حوزه خاصتا از طريق يمن است. اينجانب به دليل تأليف کتابی در رابطه با روابط فرهنگی ايران ويمن، اسنادی را فراهم کرده است که نشان می دهد يکی از مداخل اصلی روابط و مناسبات فرهنگی و سياسی ميان جهان تمدنی ايرانی با حوزه اقيانوس هند، از مسير کشور يمن بوده است. البته يکی از مهمترين مواردی که در همين راستا تاکنون مورد مطالعه قرار گرفته است، سهم يمن در انتقال فرهنگ مذهبی اسماعيليان و از جمله ميراث اسماعيليه ايران به شبه قاره هند است. بررسی ميراث اسماعيلی هند نشان می دهد که تا چه اندازه اسماعيليان هند تحت تأثير مستقيم و يا غير مستقيم تفکر اسماعيلی ايران بوده اند.
زيديه و دولت زيدی يمن به دلايل جغرافيايی و نيز دلايل تجاری و سياسی، طبعا با شبه قاره هند، مناسباتی داشته است. بويژه در دورانی که دولت زيدی توانست تمامی سرزمين يمن را تحت تصرف خود درآورد و به اصطلاح وحدت يمن را محقق کند، اين روابط گسترده تر شده است. عصر المتوکل علی الله اسماعيل بن القاسم (د. 1087ق/ 1676م) دوره ای است که وحدت يمن توسط اين امام زيدی محقق شد. در اين دوره گزارشهايی از روابط سلاطين مسلمان هند با امام زيدی يمن در اختيار است.
از جمله می دانيم که محمد بن ابراهيم بن امير نعمان نامی که از نزديکان سلطان محمد اورنگ زيب بوده است در سال 1068ق/1657م نزد امام المتوکل آمده و چند روزی نزد او اقامت داشته و امام نيز او را گرامی داشته است. امام هنگام بازگشت اين شخص به هند، در ضمن هدايايی که با او همراه کرد، چند نامه بلند نيز خطاب به سلطان اورنگ زيب فرستاده است و در آن نامه ها، سلطان را به تبعيت از مذهب زيدی و رعايت حقوق اهل بيت فرا خوانده و به اصطلاح برای او رساله "دعوت" فرستاده است.
اين شخص ديگر بار به سال 1071ق به يمن بازگشت و اين بار اورنگ زيب پاسخ مکتوب امام را به وسيله اين شخص همراه با هدايايی گرانبها ارسال داشت. اين نامه نسبتا بلند حاوی اطلاعات بسيار جالبی درباره اوضاع هند در اين دوره است. امام المتوکل بار ديگر در نامه ای به سلطان و با همراه هدايايی نفيس، در سال 1071ق/1660م دعوت زيدی را مطرح کرد. در اين نامه تأکيد شده است که امام المتوکل به واسطه محمد بن صالح جيلاني، حکيم و طبيب ايرانی که در مسير هند از يمن گذر کرده و مدتی نيز نزد امام متوکل بوده (نک: البدر الطالع شوکاني، 2/174) از محمد بن ابراهيم شنيده بوده که اورنگ زيب از وی خواسته که از امام برای او اذن شرعی برای تصرفات حکومتی خود بگيرد و در حقيقت مشروعيت حکومت او را مورد تأييد قرار دهد (تحفة الأسماع، 2/888 به بعد). در سال 1072ق نيز از ارتباط امام با سلطان هند مطلع هستيم. (2/950 به بعد). از نامه ای ديگر نيز بعد از اين تاريخ نيز اطلاع داريم (2/964).از عالمان هندی که در عصر المتوکل یمن می شناسیم، از یک فقيه و محدث به نام عبدالرحیم لاهوری ياد کرده اند (تحفة الأسماع، 2/922).
در عصر شاه جهان و در سال 1065ق/1645م وزير قائم بيگ در سفر حج به يمن ( تهامه) می آيد و مکتوبی برای امام متوکل همراه با هدايايی می فرستد. در سال 1063ق/ 1643م نيز از سفر برخی تجار و صاحب منصبان هندی به يمن و حضور نزد امام المتوکل اطلاع داريم.
همچنين از حضور تجار هندی در یمن و در محضر المتوکل منابع گزارش کرده اند(2/954 به بعد).
در اين ميان برخی از کسانی که به يمن می آمدند، پيشتر به شهرهای مختلف خراسان و جبال و شمال ايران مانند گيلان و ديلم رفته بوده اند (2/639).

نامه نگاری متوکل با شاه عباس در شفاعت برای کسی به نام صفي الدين قلي که از سوی ايران به يمن آمده بود (اصل نامه: 2/165 به بعد). از آن میان است نامه در تاريخ 1061ق/1650م از شهاره به شاه عباس مراتب همدلی با شيعيان ايران و دولت صفوی و در آن به نسب علوی صفويان اشاره کرده است. نيز خبر از فتح قندهار در دوره شاه عباس را می دهد.
آمدن شريف حميد بن هاشم از خواص شاه عباس در 1073ق به يمن و نزد متوکل. پسر عموی اين شخص ميرزا مهدی صدر اعظم شاه است.
نامه امام به شاه عباس که همراه حميد در سال 1073ق/1662م فرستاد (از ص 960 به بعد).
در هر دو نامه المتوکل احساسات خود را نسبت به شاه شيعه در ايران و نسب علوی او ابراز می دارد و از هر دو جهت احساس نزديکی خود را اعلام می دارد.

از دیگر اطلاعات کتاب است درباره سيد محمد بن علي بن محمد بن حسين الأهدل الحسيني از اشراف تهامة در زبيد و سفرهای او به ايران و بلاد ديلم و جيل، نک: 2/664 - 666
همچنین ورود احمد بن محمد جوهري در سال 1068ق/1657م از اهالی شيراز به يمن و نزد المتوکل. او شيعه و اصلا مکی بوده است. نک: 2/667

روابط ميان امام زيدی با برخی سلاطين هند و ارسال نامه ها توسط يحيی بن الحسين در يوميات نيز گزارش شده است: نک:
يوميات صنعاء في القرن الحادي عشر، للمؤرخ يحيی بن الحسين (د. 1099ق)
تحقيق عبدالله الحبشي،ابوظبي، المجمع الثقافي، 1996م، ص 107-108
محمد بن صالح الرافضي که اصلا از بلاد جيل و ساکن صنعاء بوده به يحيی بن الحسين گفته بوده که در شمال ايران ديگر زيديان حضوری ندارند. اما مؤلف می نويسد که برخی ديگر گزارش داده اند که در آنجا زيديان ناصری و نيز اسماعيليان همچنان هستند. مؤلف خود نتيجه می گیرد که احتمالا در شمال ايران همچنان زيدیان حضور داشته باشند، اما تقيه می کنند و ديگر مانند سابق شوکت و مذهب ظاهری ندارند. ص 113

همچنين روابط با هند و مکاتبه و ارسال هدايا به شاه هند از سوی المتوکل، در گزارشهای يحيی بن الحسين نيز ديده می شود؛ ص 119، 123
المتوکل در ذيحجه 1073ق با شاه صفی نامه نگاری داشته و يحيی بن الحسين می نويسد که پاسخ شاه خشک و بدون صلة و هديه بوده است، ص 123
از يک فقيه عارف محمد بن لطف الله الخواجه الشيرازي صنعانی (د. 1076ق) نام برده که خاندانش امامی بوده اند، اما خود او گويا ميان مذاهب شافهی و يا امامی و هادوی در تردید بوده است ص 135
در جواب نامه شاه عباس به المتوکل که در محضر المتوکل در سال 1076ق خوانده شده، شاه نوشته بوده: " أنه کان يصلح منا ومنکم التعاون علی اهل نعمان الخوارج لتوسطهم فيها بيننا وبينکم ، يکون البادي منکم والشروع في قصدهم من جهتکم ثم نعنيکم بما يمکن من الاعانة ونستولی علی تلک البلاد بحسب الطاقة ص 135
در عين حال برخی از مشاوران امام به او مشورت دادند که ابدا توجهی به درخواست شاه ايران نکند.
مؤلف از کثرت خسوف در بلاد عجم در اين زمان ياد کرده و از جمله در تبريز ( که خبر آن در سال 1076ق به يمن رسيده) و به نظر مؤلف سبب آن کثرت لعن و سب صحابه است که از سوی اماميه عجم انجام می شود. ص 136-137

همين مؤلف اطلاعاتی نيز درباره هند دارد، نک: ص 137-138
باز درباره مکاتبه و مراسله با سلطان هند، نک: ص 212

حتی از هند استفتائاتی از يمن می شده است، نک: ص 177-178
سلطان هند برای شرفای يمن اموال شرعی می فرستاده است، ص 303
مرگ محمد بن صالح الطبيب الرافضي در 15 ربيع الآخر 1089ق که مورد حمايت طيف زيديان جارودی مسلک و نزديک به اماميه یمن بوده است، ص 337-338