از افضل الدين غيلاني، منطقی دان، اهل فلسفه و دانشمند برجسته ايرانی سده ششم قمری و از زندگی او بسيار کم می دانيم و گاه اطلاعات ما درباره او بسيار متناقض و آشفته است. تاکنون از او يک رساله کوتاه در انتقاد از قانون ابن سينا و يک کتاب در فلسفه و باز در رد بر ابن سينا به عنوان حدوث العالم به چاپ رسيده است. در ميان نسخه های خطی کتابخانه لايپزيک نسخه کهنه ای به شماره 0825 را ديدم از افضل الدين غيلاني که تاکنون نظر کسی را گويا به خود جلب نکرده است. نام کتاب "تلقيح الألباب في تنقيح طرق الأبواب في الحساب" است. بر روی برگ آغازين نسخه، صراحتاً کتاب به افضل الدين غيلاني نسبت داده شده است؛ با اين عنوان: " تصنيف الشيخ الإمام الأجلّ الأکمل الأفضل أفضل العلماء منتجب الإسلام والمسلمين فريد الأئمة في العالمين ملک فضلاء الشرق والصين عمر بن علي بن غَيلان الحنفي البخاري رحمه الله تعالی".
اين کتاب را نويسنده که از حدوث العالم او و مطالبی که در آن از مراحل تحصيليش نوشته (ص 10؛ چاپ استاد دکتر مهدی محقق) به خوبی می دانيم که علوم رياضيات را در بلخ فرا گرفته بوده، در اصل درباره بحث در خصوص مسائل وصيت بنابر شيوه محمد بن الحسن الشيباني، فقيه برجسته و از پيشوايان اصلی مذهب حنفي نگاشته اما از آنجا که بحث از وصايا و فرائض بسيار مرتبط است با علوم رياضی و حساب و جبر و مقابله، بنابراين بخش اول کتاب را به حساب و جبر و مقابله اختصاص داده و بعد در بخشهای بعدی کتاب مسائل وصيت را بنا بر شيوه شيباني و البته با زبانی رياضی مطرح کرده است. طبعاً اين کتاب با توجه به دانش نويسنده آن در علوم رياضي و نيز کهنگی اثر از آثار بسيار ارزشمند در علم فرائض و مواريث است؛ منتهی بررسی جايگاه اين اثر در علوم حساب و جبر و مقابله نيازمند بررسی صاحب نظران است. اين کتاب نسبتاً پر برگ است و نسخه حاضر درست دويست برگ است. نسخه را کاتب در زمان حيات نويسنده و به تاريخ "ظهيرة يوم الأحد الحادي والعشرين من شهر جمادي الآخر سنة سبع وسبعين وخمس مائة" نگاشته و کاتب شخصی است به نام عبد الکريم بن دهقان بن عمر بن ابراهيم السراجي المبارکي المعروف بالحلبي.
نويسنده مقدمه ای طولانی بر کتاب دارد و در همان مقدمه دقيقاً شيوه خود و نيز تفصيل ابواب را با نظمی ستايش بر انگيز عرضه کرده است. در همين مقدمه نويسنده به صراحت به نام کتاب اشاره می کند.
در آغاز کتاب نام مؤلف بدين ترتيب از سوی کاتب ذکر شده: " قال الشيخ الإمام الأجلّ الأکمل الأفضل أفضل الدين منتجب الإسلام والمسلمين فريد الأئمة في العالمين ملک فضلاء الشرق والصين عمر بن علي بن غَيلان متّع الله المسلمين بطول بقائه".
می دانيم که افضل الدين اصلاً اهل بلخ بوده و البته در نيشابور و مرو هم تحصيل علم کرده بوده و در سنين پيريش فخر رازي او را در سمرقند ملاقات کرده بوده است. در نسخه حاضر بر روی برگ صفحه عنوان او را "بخاري" خوانده اند که البته خط آن با خط کاتب متفاوت است و متأخرتر می نمايد. از ديگر سو کاتب در صفحه اول متن و در آغاز کتاب ، افضل الدين را بدون انتساب به بخارا نام می برد؛ اما به هر حال يک چيز روشن است و آن اينکه نسخه در بخارا کتابت شده و "بکورة بخارا في محلة الإمام الخيراخري".