- سليمانيه ش 370
شرح معالم الأصول فخر رازي از قطب الدين المصري، شاگرد مهم و معروف فخر رازي؛ با اين عنوان: کتاب شرح معالم أصول الفقه للإمام الرباني والفرد الصمداني الإمام علی الاطلاق فخر الدين الرازي أنار الله مضجعه آمين. در اينجا کتاب به نويسنده ای خاص نسبت داده نشده اما در برگ بعدی چنين درج شده: شرح معالم الأصول الرازي لمولانا قطب الدين المصري رحمه الله تلميذ الإمام فخر الرازي
با اين همه در برگ آغاز کتاب، در خطبه شخص ديگری به جز قطب الدين مصري به عنوان نويسنده (؟) نام برده می شود:
... قال سيدنا ومولانا الشريف ؟ الأجل الامام العالم الفاضل الصدر الکامل فريد دهره ووحيد عصره السيد الحسيب النسيب شمس الدين مفتي المسلمين رئيس الأصحاب سيف النظر حجة المتکلمين کهف الفقراء والمساکين نسيب أمير المؤمنين أبو عبد الله محمد بن الحسين الحسيني تغمده برحمته ورضي عنه. قال الإمام فخر الدين: النوع الثاني من علوم هذا الکتاب في أصول الفقه وفيه أبواب...
بايد در مورد اين نسخه و اصالت نسبت آن به قطب الدين مصري کار شود.
- راغب پاشا ش 792 شرح المحصل فخر رازي از قطب مصري که اثر بسيار ارزشمندی است و شرحی است بر يک اثر مهم فخر رازي که خود استاد قطب الدين المصري بوده است. برای بررسی تحولات کلامی و فلسفی ما بين فخر رازي تا عصر خواجه طوسي انتشار همه اين دست آثار و تأليفات شاگردان مختلف فخر رازي که بخش قابل توجهی از آنها هم در کتابخانه های ترکيه يافت می شود بسيار ضروری است.
در برگ پايانی 222: وقع الفراغ من تحريره يوم الجمعة غرة شهر ربيع الآخر سنة خمس وعشرين وستمائة في المدرسة الصلاحية بمدينة دمشق حرسها الله تعالی عن کل سوء علی يد العبد الفقير إلی رحمة الله القدير علي بن عمر بن علي القزويني رزقه الله تعالی العافية (؟)
در برگ آغازين: صاحبه وکاتبه العبد الفقير إلی رحمة ربّه القدير علي بن عمر القزويني
در برگ آغازين شرح حالی از قطب مصري به نقل از حسن المحاضرة سيوطي نقل کرده است.
بدين ترتيب نسخه به خط نجم الدين الکاتبي القزويني است.
نيز گواهی انتقال نسخه از کاتب به شخصي ديگر در همين برگ ديده می شود.
- نور عثمانية، ش 2689 نسخه شرح الإشارات نخجواني
نسخه ای است از شرح اشارات اکمل الدين نخجوانی که متأسفانه هنوز منتشر نشده است.
برگ آخر: 175 الف: وفرغ من تسطيره بعون الله وحسن تيسيره العبد المذنب الراجي محمد بن محمد بن محمود الرازي ؟ غفر الله له ولوالديه ولجميع المسلمين ضحوة يوم السبت التاسع عشر من شهر الله الأصم رجب المبارک سنة إثني وسبعمائة حامداً ومصلياً علی نبيه المختار وأوليائه الأخيار والسلام.
بر روی نسخه آمده: شرح الاشارات لأکمل الدين
در آغاز مقدمه گفته: وبعد فهذه فوائد ونکت غريبة وأسرار دقيقة وتفاسير عميقة تجري مجري الحواشي والتعليقات علی کتاب الإشارات للشيخ الرئيس قدس الله سره کتبها الراجي إلی رحمة ربه مؤيد أکمل الدين الطبيب النخجواني
از ديگر سو نسخه همين کتاب اين بار با ادعای اينکه به خط نويسنده است در کوپريلی، 875 فاضل احمد پاشا موجود است. در برگ آخر آن چنين آمده: وقع الفراغ منه علی يد المؤلف مؤيد بن أبي بکر بن ابراهيم الطبيب النخجواني آخر جمادي الآخر سنة أحد وسبعمائة ...
اين شرح غير از شرح نجم الدين نخجواني است که ابن کمونه از آن التقاطاتی برگزيده و نسخه آن در غرويه نجف موجود بوده است. در آن نخجواني بر ابن سينا اعتراضاتی دارد و بايد مورد بررسی و مطالعه قرار گيرد. از خود متن اصلی هم نسخه داريم.
- شرح قواعد العقائد در کتابخانه اسعد افندی ش 1238
عنوان نسخه: الرسالة العزية في شرح المقالة النصيرية
و با خط بزرگتر در برگ آغازين چنين آمده: شرح قواعد العقائد للإمام العلامة رکن الدين العلوي أدام الله فضله (؟)
صار من کتب العبد الفقير التائب (؟) ؟ محمود بن علي بن محمود الحمصي الرازي عفا الله عنه بنهار يوم الاثنين الغر (؟) من شهر رجب (؟) أربع وثلثين وسبعمائة وهو يوم خروجه من ؟؟ إقامته سلطانية العامرة والحمد لله علی نعمائه
در خطبه کتاب نويسنده کتاب را چنين اهداء کرده است: "...فرأيت أن أشرحه للجماعة المحصلين علی وجه تعظم الفائدة به وأرسمه بإسم المولی العالم العالم العادل عبد العزيز بن جعفر ...
کتابت اواخر رمضان 682 ق. کاتب: علي بن الحسين
در حاشيه: قوبلت هذا النسخة بنسخة تغلب عليها الصحة حسب الإمکان والطاقة والحمد لله وحده
در حاشيه آن: هذا خط والدي الشيخ مظفر الدين أحمد بن الساعاتي وکتب ولده محمد.
درباره اين کتاب و نويسنده آن پيشتر، از نويسنده اين سطور مقاله ای منتشر شده که همينک در کتاب بررسيهای تاريخی ديده می شود. کما اينکه می بينيم اين نسخه در تملک يکی از افراد خاندان حمصي رازي بوده که خاندان او را در مقاله ای ديگر معرفی کرده و مجموعه نسخه های به دست آمده از آنان را در آن مقاله معرفی کرده ايم. اين مقاله را در آينده نزديک منتشر خواهم کرد (برای اين خاندان، نيز نک: مقدمه زابينه اشميتکه بر شرح قواعد العقائد؛ چاپ نسخه برگردان مؤسسه پژوهشی حکمت با همکاری دانشگاه آزاد برلين).
- نسخه داماد ابراهيم، ش 147 : لوامع البرهان وقواطع البيان في معاني القرآن
در حاشيه آن آمده که تفسير از "ابو الفضائل محمد بن حسين المعين بفتح اللام" است. از اين تفسير که از اوائل سده ششم قمری است نسخه های ديگری هم موجود است.
در همان برگ اول، گواهی تملکی آمده باز حمصي رازي: "صار لمحمود بن علي بن محمود الحمصي الرازي" گواهی تملکی "بالمبايعة الشرعية في تاسع عشر ربيع الآخر سنة اثنتين واربعين وسبعمائة والحمد لله ربّ العالمين والصلوة علی محمد وآله وصحبه الأکرمين"
و نيز گواهی های تملک ديگر از جمله از محمود بن عبد الله بن محمود الکاتي در 808 ق
تحرير نسخه: وقع الفراغ من تحرير کتاب اللوامع هذا صبيحة يوم الجمعة غرّة جمادي الأولی من شهور سنة تسع وعشرين وسبعمائة هجرية العبد يحيی بن محمد بن يحيی الحسني تجاوز الله عنه بقراباغ ارّان ...
- عاطف افندی، ش 2421
مختصر نهاية الأمل في علم الجدل لمحمد بن الحسن بن جامع المعروف بابن المعمار
کتاب ارزشمندی است در دانش جدل فقهی و اصولی از ابن المعمار بغدادي که تاکنون به چاپ نرسيده است
1ب: قال الشيخ الامام الأوحد کمال الدين جمال الاسلام أبو عبد الله محمد بن أبي المکارم بن الحسن بن جامع المعروف بابن المعمار البغداذي أيّده (بالای آن با خط ديگر: رحمه الله)وأطال بقاه ونفع به
در 156 ب: نسخ هذه النسخة من نسخة المصنف وهو کمال الدين بن المعمار أدام الله حراسته وبلغه آماله في شهر رمضان سنة خمس وست مائة ياقوت بن عبد الله غلام علي بن محمد بن حامد الصنعاني الهمداني
والحمد لله ربّ العالمين وصلی الله علی سيدنا محمد نبيه وعترته الطاهرين وحسبنا الله ونعم الوکيل ونعم المولی ونعم النصير
در 157 الف، رساله کوتاه ديگری از همين نويسنده آمده:
بسم الله الرحمن الرحيم قال الشيخ الامام الفاضل العالم کمال الدين أبو عبد الله محمد بن مکارم بن المعمار ... اين رساله در فرق بين حقيقت و مجاز است.
در 159 الف، ترقيمه رساله آمده بدين شرح: نسخ من خط المصنف المذکور وفي التاريخ أيضاً والحمد لله ربّ العالمين وصلی الله علی سيدنا محمد نبيه وعترته الطاهرين
در 159 ب اجازه ای آمده از ابن المعمار برای کاتب نسخه بدين قرار:
"حسبي الله وحده
قرأ عليّ الشيخ الأجل العالم افتخار الدين أبو عبد الله ياقوت المضاف إلی مولاه السيد الأوحد الصدر الکبير عفيف الدين أبي الحسن علي اليمني النبذة المقدم ذکره في الحقيقة والمجاز قراءة تصحيح في مستهل شوال سنة ست وستمائة وکتب محمد بن المعمار البغدا[ذي]"
اين ياقوت و مولايش علي بن محمد بن حامد الصنعاني الهمداني با ابن بطريق حلّي نويسنده کتاب عمدة نيز ارتباط داشته و از او کتابش را روايت می کرده اند؛ به شرحی که در مقاله مشترک من و زابينه اشميتکه درباره ابن بطريق آمده و در آينده نزديک در ژورنال نسخه های خطی اسلامی (چاپ بريل) منتشر خواهد شد.
- جلد دوم نهاية الوصول الی علم الاصول صفي الدين هندي، در جارالله افندی ش 566
کتاب در رمضان 704 پايان گرفته. ترقيمه کاتب: وکتب يوم الثلثاء أول جمادي الاول سنة تسع وسبعمائة في يد أضعف عباد الله تعالی حسن بن محمد بن الحسن الاسترابادي حامداً ومصلياً لله تعالی
اين کتاب که از متکلم و اصولی معروف اشعری مسلک سده هفتم قمری است به چاپ رسيده است.
- ش 566 مکرر همان کتابخانه
کتابی در اصول الفقه از علاء الدين ابو جعفر محمد بن عبد الحميد السمرقندي (د. 552 ق)، از دانشمندان و متکلمان و اصوليان برجسته حنفی مذهب.
آغاز: فاني کنت جمعت طريقة الخلاف ...
همان بذل النظر مؤلف است که به چاپ رسيده و در آن از شيوه و الفاظ ابو الحسين بصري و کتاب المعتمد او بسيار بهره برده است.
در برگ اول نسخه بالای صفحه نقلی از ملاحمي هم ديده می شود که بسيار قابل توجه است.
ترقيمه کاتب: "کاتبه وصاحبه أبو يوسف يعقوب بن الحسين (؟) بن علي الرازي" که به احتمال زياد خود اهل علم و دانش بوده چرا که برای خودش کتاب را کتابت کرده بوده است.
سه شنبه ۳ ارديبهشت ۱۳۹۲ ساعت ۱۴:۲۸