می دانيم که نسخه ای از تهذيب شيخ طوسي به خط او در اختيار شهيد دوم و فرزندش صاحب معالم بوده است. نسخه های کهنه ديگری هم از تهذيب در اختيار شهيد دوم و نسل شاگردان و شاگردان شاگردانش بوده که تاکنون برخی از آنها شناسايی شده است و از آن جمله نزد حسين بن عبد الصمد، پدر شيخ بهايي (نک: مقاله فاضل ارجمند محمد کاظم رحمتي در جلد سوم جُنگ انجمن نسخه شناسی. درباره وجود نسخه ای به خط شيخ نزد صاحب معالم؛ نک: مقاله تهذيب در دانشنامه جهان اسلام به قلم سيد محمد جواد شبيري و نيز درسهای رجال آية الله زنجاني، در ذيل بحث از اصحاب اجماع). در کتابخانه ملی پاريس نسخه های مختلفی از تهذيب شيخ هست که دو عدد از آنها از اهميت زيادی برخوردارند. يکی از آنها که در واقع کهنه ترين نسخه تهذيب است را در همين سايت چند سالی پيش معرفی کرديم که می توان بدان مراجعه کرد. نسخه ديگری نيز از تهذيب شيخ طوسي و کامل (همراه با مشيخة در ۶۲۱ برگ و در قطع رحلی) در همين کتابخانه موجود است که آن هم خود گرچه چندان کهنه نيست اما ريشه آن بسيار مهم است و از سنتهای روايت و انتقال کتاب حکايت می کند. متأسفانه هيچ يک از اين دو نسخه تاکنون در تصحيحات کتاب به کار گرفته نشده است. اين نسخه به شماره ۶۶۵۵ نگهداری می شود و نسخه ای است وقف شاهزاده بهرام ميرزا. کتابت پايان نسخه، شب اول ربيع الأول ۹۸۴ ق در دار السلطنه قزوين است و کاتب می نويسد که پانزده روزی بعد از درگذشت شاه طهماسب آن را پايان برده است. کتابت کل نسخه در فاصله سالهای ۹۸۲ تا ۹۸۴ صورت گرفته است. در طول اين نسخه پر برگ علامات بلاغ و سماع دائماً ديده می شود. در حاشيه يکی از همين گواهی های سماع، با خطی ديگر از شخصی ظاهراً به نام محمد قاسم الداعي، از شاگردان شيخ بهايي گفته شده که اين گواهی به خط شيخ بهايي است (در حاشيه برگ ۷۲ الف و در کنار "بلغ سماعاً") و خط نيز بی شباهت با خط شيخ بهايي نيست.
در پايان جزء اول اين نسخه، گواهی و ترقيمه کاتب متضمن اطلاعات تاريخی ارزشمندی است که اينجا عيناً نقل می شود:
۷۱ الف: تمّ الکتاب وهو الجزء الأول من تهذيب الأحکام وکتب لخزانة الأمير الأجل السيد الکبير رکن الدين المفرّج بن علي بن حمّاد أدام الله سعادته وسلامته ووفقه العمل بما فيه بمحمد وآله أجمعين. وافق الفراغ من نسخه في أواخر جمادي الآخر من سنة أربع وسبعين وخمس مائة وکتب أبو الفوارس بن نصر الله بن الموصلي حامداً لله ومصلّياً علی نبيّه محمد والطاهرين من عترته صلّی الله عليه وعليهم والحمد لله وصلواته علی خير خلقه محمد وآله أجمعين وسلّم تسليماً کثيراً؛ ونقل من نسخة قد قرأت علی المصنّف قدّس الله روحه وعليها خطّه بالقرآءة والتصحيح تاريخها شهر رمضان سنة ستّ وثلثين وأربعمائة والحمد لله علی نعمه. وافق الفراغ من هذه النسخة ضحوة نهار الأربعاء سابع جمادي الأول من شهور سنة اثنين وثمانين وتسعمائة بقزوين دار السلطنة، علقها لنفسه الفقير إلی رحمة ربّه وغفرانه حسن بن محمد الحسيني الشقطي عامله الله بعفوه إنه جواد کريم والحمد لله الرحمن الرحيم (برای اين کاتب که خود از اهل علم و از جبل عامل بوده، نک: موسوعة طبقات ‏الفقهاء، ج‏۱۰، ص ۸۲ تا ۸۳: الحسن بن محمد بن علي الحسيني، الشقطي العاملي، الفقيه الإمامي، المعروف بالحسن بن نور الدين؛ از راويان شهيد دوم که نسخه ای از کتاب کافي را به درخواست پدر شيخ بهايي، حسين عبد الصمد استنساخ کرده است).
در حاشيه همان برگ در پايان جلد اول تهذيب اين بلاغ هم ديده می شود: بلغ سماعاً أيده الله تعالی وقد أجزت له روايته عنّي.
چنانکه می بينيم مادر نسخه موجود نسخه ای بوده با تاريخ ۵۷۴ ق که برای خزانه " الأمير الأجل السيد الکبير رکن الدين المفرّج بن علي بن حمّاد" کتابت شده بوده به وسيله کاتبی به نام "أبو الفوارس بن نصر الله بن الموصلي". اين نسخه نيز به نوبه خود بر اساس نسخه ای کتابت شده بوده که تاريخ کتابتش ۴۳۶ ق بوده؛ در زمان حيات نويسنده و بر وی خوانده شده بوده و بر روی آن خط و تصحيحات و گواهی قرائت شيخ طوسي ديده می شده است (نسخه مادر نسخه کتابخانه ملی پاريس، يعنی همانی که برای خزانه المفرج بن علي بن حماد کتابت شده مورد اشاره سيد محسن امين قرار گرفته است؛ نک: أعيان‏ الشيعة، ج‏ ۸، ص ۲۲۸).
در مورد وجود نسخه ای به خط شيخ طوسي نزد شهيد دوم و خاندانش هنوز جای کار هست. درست روشن نيست چرا با وجود نسخه ای به رقم شيخ طوسي، در دوران صاحب معالم و حسين بن عبد الصمد اقبال به نسخه های ديگر برای کتابت و استنساخ وجود داشته است؟
به هر حال برای تصحيح مجدد تهذيب شيخ مراجعه به اين نسخه بسيار حائز اهميت است تا زمينه ای فراهم گردد تا اصلاحات شيخ طوسي را بتوان به واسطه اين نسخه مورد بررسی قرار داد.