در اين يادداشت به معرفی شماری ديگر از نسخه های کتابخانه های استانبول می پردازم که به تازگی مورد بررسی قرار داده ام:

1-نسخه ش 371 کوپريلی، فاضل احمد پاشا
ضمن مجموعه ای در حديث: الأحاديث الثمانية الأسانيد المنتقاة من سماعات الشيخ الجليل مسند الوقت نجيب الدين أبي الفرج عبد المنعم بن علي بن نصر بن منصور الحراني خرجها له السيد الإمام عز الدين أبو القاسم أحمد بن محمد بن عبد الرحمن بن علي الحسيني رضي الله عنهما آمين
رواية الشيخ الإمام صدر الدين أبي الفتح محمد بن محمد بن ابراهيم الميدومي عنه
برگ 105 تا 202؛ فهرست 1/ 229

2-- نسخه های کفاية التفسير که اين تفسير کهنسال متعدد نسخه دارد؛ از جمله جزء آخر / دوم آن در کوپريلی، فاضل احمد پاشا، ش 146:
در برگ آخر آن آمده: آخر کتاب کفاية التفسير من تصنيف الأستاذ الإمام الزاهد العالم المفسّر أبي عبد الرحمن اسماعيل بن أحمد الضرير النيسابوري رضي الله عنه ... نسخه کتابت 712 ق. جزء اول آن در همان کتابخانه ش 145 . اين نسخه کتابت 748 ق است. در پايان اجازه ای نقل شده است به تاريخ 568 ق. وجوه القرآن او در مشهد سالها پيش چاپ شد. از کفاية التفسير او در آستان قدس نسخه کهنه موجود است. بايد همتی کرد و اين تفسير کهن را به چاپ رساند.


3- مجموعه زيدی کهنسال:
شهيد علي پاشا ش 1580
الجزء الثاني من کتاب التناهي والتحديد فيه مسائل المحال مما ألفه الإمام المهدي لدين الله الحسين بن القسم رضي الله عنه
7 الف کتاب التوکل مما ألفه الإمام المهدي لدين الله الحسين بن القسم رضي الله عنه
32 الف تم الکتاب وهو الکتاب الثاني من کتب المعجز
يتلوه کتاب الطبائع
کتاب الطبائع من کلام المهدي لدين الله الحسين بن القسم صلوات الله عليه مما سأل عنه رزين بن أحمد الهمداني
39ب: تم الکتاب وهو الثالث من کتب المعجز و...
40 يتلوه کتاب شواهد الصنع والأدلة علی وحدانية الله وربوبيته مما ألفه ...
58ب: تم الکتاب ..وهو الرابع من کتب المعجز .... يتلوه کتاب الرد علی الملحدين وغيرهم من فرق الضالين من کلام المهدي ...
در آن رد بر اماميه هم دارد
83 ب: تم الکتاب ...
84 الف: الجزء الأول من کتاب التوحيد والتناهي والتحديد وحسبنا الله وکفا
نسخه پايان دارد اما تاريخ کتابت ندارد و کهنه است.
نسخه هايی که از اين کتاب در يمن موجود است متأخرترند. اين مجموعه در سالهای اخير بدون استفاده از اين نسخه کهنسال به چاپ رسيده است. نويسنده الحسين بن القاسم العياني، المهدي لدين الله امام زيدی سده پنجم قمری است که او را پيشوای حسينيه می شناسيم.

4- نسخه فاتح ش 4493 از برگ 56 به بعد: مسند أبي حنيفة از ابو محمد عبد الله بن محمد بن يعقوب الحارثي نسخه کتابت في آخر يوم من سنة أربع وستمائة بدمشق حماها الله تعالی
چندين نسخه کهنه و غير کهنه ديگر در کتابخانه های ترکيه هست؛ نک: فهرست 2/ 652. از نويسنده اين کتاب (د. 340 ق) من در مجله کتاب ماه دين سالها پيش کتاب ديگرش را در مناقب ابو حنيفه و بر اساس نسخه کهنسال و منحصر به فرد تاشکند معرفی کرده ام. شگفتا که با وجود اهميت بسيار اين دو کتاب در رابطه با شناخت مسانيد و يا احوال و مناقب ابو حنيفه هنوز به چاپ نرسيده اند؛ گرچه مطالب اين دو کتاب عموماً در مسانيد و يا مناقب ابو حنيفه بعدی نقل شده اند.

5- مجموعة في الحکمة والمنطق وغيره در آياصوفيا، ش 4862

6- بايزيد ش 1085 شامل تأويل الآحاديث ابن فورک است نسخه ای با تاريخ رمضان 690 ق.
بعد از آن کتاب الناسخ والمنسوخ في الأحاديث صنفه الإمام الأجل الفاضل العلامة بدر الدين فخر الإسلام والمسلمين إمام المذهبين مفتي الفريقين منشي النظر سلطان الأفاضل ملک الکلام أعجوبة الزمان کاشف المعظلات أبو حامد أحمد بن محمد بن المظفر بن المختار الرازي أدام الله علوه وکبت أعدائه از برگ 164 الف به بعد با همان خط. اين دانشمندی است معروف با آثاری که بعضاً به چاپ هم رسيده

7- نسخه شماره 375 حکيم اوغلی علی پاشا
الجزء الثالث من عمدة المسترشدين في أصول الدين أملاه الفقيه الإمام الحبر الأوحد الألمعي الصدر تاج الکلام شيخ الاسلام جمال الأنام حسام الدين لسان المتکلمين أبو عبد الله حميد بن أحمد بن محمد المحلي حاط الله به رکانة (؟) الدين وحما بجميل سعيه الاسلام والمسلمين والحمد لله ربّ العالمين وصلواته علی رسوله محمد المصطفی وآله الکرام الطاهرين
از باب الکلام في النبوات آغاز می شود... تا باب الکلام في التکفير والتفسيق که البته پايان نگرفته. نسخه پايانش افتاده. مجموعه اجزاء کتاب محلي، دانشمند برجسته زيدی را با خانم زابينه اشميتکه در دست چاپ به صورت فاکسيميله داريم.

8- نسخه محمود پاشا ش 52: النصف الأول از الوسيط واحدي کتابت 606 ق

9- نسخه مراد ملا ش 679 : الجزء الأول من کتاب التحقيق والبيان في شرح البرهان تأليف الشيخ الإمام أبي الحسن علي بن اسماعيل الصنهاجي المالکي عرف بالابياري
در پايان جزء اول از او به الصنهاجي التلکاتي (التلکاني) ؟ نام برده. کتابت نسخه در اول شهر شعبان 614 ق است که در آن زمان نويسنده زنده بوده. شرحی است بر کتاب مهم البرهان در اصول فقه جويني.

10- نسخه در شهيد علی پاشا ش 1724
کتاب فيه المسالک السديدة والمعاني الوحيدة في شرح کلام الأستاذ أبي اسحاق رحمه الله في العقيدة مما عنی بجمعه وتأليفه الفقيه الامام أبي عبد الله محمد بن جعفر بن يحيی بن هارون الصنهاجي رحمة الله عليه في عام ستة وثمانين وخمسمائة بعد الهجرة في شهر شعبان ببلد قطور من الغربية بالديار المصرية جعلها الله دار اسلام
نسخه کتابت تاريخ 9 رمضان سه شنبه 736 ق
شرحی است بر عقيده معروف ابو اسحاق اسفرايني در کلام اشعري. برای اسفرايني بايد به تحقيقات و مقاله مفرده ريچارد فرانک مراجعه کرد.

11- نسخه مکارم الأخلاق (چاپ توسط دانش پژوه)، در آياصوفيا ش 2902
کتابت 672 ق.

12- فاضل احمد پاشا. کوپريلی، 852: المخترع في الرد علی أهل البدع مما عنی بجمعه وتأليفه العبد الفقير إلی رحمة ربّه الکريم محمد بن عبد الله الجزري الشافعي ... الفه برسم الخزائن السلطانية الملکة المنصورية اليوسفية
وکتب هذه النسخة برسم الخزائن السلطانية الملکية العالمية العاملية المظفرية الشمسية اليوسفية ...
هذا المصنف بخط مؤلفه ...
در يک مقدمه 3 بابی و نيز در 3 فصل بعد از آن
فصل اول در رد خلق قرآن. فصل دوم در رد بر منکرين رؤيت و سوم در اثبات خلافت ابوبکر و خلفای راشدين و يزيد و معاويه
11الف نقل از الجامع الجلي ابو اسحاق المروزي درباره فرق
114 الف وافق الفراغ من تعليقها يوم الاثنين الرابع من شهر جمادي الأول من شهور سنة تسع وأربعين وستمائة.
در آن از غزالی زياد بهره گرفته. کتابی است ارزشمند و شايسته بررسی.


13- مجرد مقالات ابن فورک . فاتح ش 2894 و نيز عاطف افندی ش 1372

14- نسخه کوپريلی، فاضل احمد پاشا، 1080 برگ 135 به بعد
مختصر المنتخب في شرح لامية العرب للإمام يحيی بن أبي طي حميد بن ظافر بن علي الحلبي الغسّاني تا 155. اصل آن در اسکوريال موجود است و آقای جلالي آن را به صورت فاکسيميله چند سال پيش به چاپ رسانده است. با وجود اين نسخه می توان تصحيحی انتقادی از کتاب به دست داد.

15- نسخه فاضل احمد پاشا در کوپريلی، ش 135
تفسير تأليف شده در 649 ق از التلخيص في تفسير القرآن العزيز از موفق الدين أبي العباس أحمد بن يوسف بن الحسن بن رافع بن سودان الکواشي
رواية الشيخ السعيد صدر الدين أبي المجامع ابراهيم بن محمد الحمويني عن المؤلف. راوي همان نويسنده کتاب فرائد السمطين است. از اين تفسير نسخه های زيادی در ترکيه هست و همچنين نسخه ای در کتابخانه مجلس در تهران.