در اين سلسله يادداشتها درباره محمود بن العزيز متذکر اين نکته شديم که وی شاگرد ابو البرکات بغدادي بوده است. در زمان او فلسفه ابوالبرکات هوادارانی در ميان فضلای خراسان بزرگ پيدا کرده بود و به ويژه انتقادهای ابو البرکات بر ابن سينا مورد توجه ناقدان فلسفه او حتی مخالفان فلسفه اسلامی و اشعريان و معتزليان قرار گرفته بود. در مقابل، وفاداران به ابن سينا به انتقادات ابو البرکات بر فلسفه ابن سينا واکنش نشان داده بدان پاسخ می دادند. از نمونه های اين مسئله رساله نهج التقديس ابن سهلان الساوي است که در پاسخ به نقادی ابو البرکات در رابطه با مسئله علم باري و عقيده ابن سينا در اين باب به رشته تحرير در آمده است. اين رساله در سالهای اخير منتشر شده و همينک نيز تصحيحی ديگر از آن در دست است. در آغاز نسخه چاپی اين اثر، ابن سهلان اشاره می کند به رساله ای که يکی از "فضلاء الزمان وکباره" نوشته بوده است در حکايت رديه ابو البرکات درباره مسئله علم باری به جزييات و نقد ابن سينا در اين باب. ابن سهلان در اين رساله به نقد مطالب رساله ياد شده می پردازد. در مقدمه تحقيق رساله نهج التقديس اشاره شده که محتملا نويسنده اين رساله که مورد اشاره ابن سهلان قرار گرفته، فرامرز بن علي است از ملوک يزد و در اين باره به شهرزوري ارجاع داده اند. منبع مطالب شهرزوري البته ابن فندق است در تتمة صوان الحکمة، که از فرامرز بن علي ملک يزد (در چاپ کرد علي بی دليل آن را به ملک ري تغيير داده اند) نام می برد و ادامه می دهد که وی تعصب شديدی نسبت به ابو البرکات داشته و از شمار پيروان او بوده و در مسئله "عالميه" که بايد مقصودش علم باری تعالی باشد پيروی سرسخت ابو البرکات در تقابل با ابن سينا بوده است. ابن فندق حتی گفتگوی خصم آلود وی را با حکيم عمر خيام و در دفاع از نظرات ابو البرکات در نقد ابن سينا نقل می کند. ابن فندق از او با اين عنوان نام می برد: " الملک العادل العالم عضد الدنيا والدين علاء الدولة فرامرز بن علي بن فرامرز ملک يزد (ص 117). ابن فندق او را در سال 516 ق در خراسان ديده بوده است. در نسخه چاپی نهج التقديس، از اين شخص تنها به صورت "بعض فضلاء الزمان وکباره" ياد شده، اما اين چاپ تنها بر اساس نسخه کتابخانه مجلس است. در نسخه کتابخانه توپکاپی سرای که عکسی از آن در اختيار من هست، اين عبارت به چشم می خورد که آشکارا نشان می دهد مقصود همين امير فرامرز بن علي است: " بعض أمراء الزمان وکباره". بنابراين به قطع بايد گفت نهج التقديس ابن سهلان در رد رساله ای از فرامز بن علي بوده است؛ رساله ای که در آن از نظر ابو البرکات در مسئله علم باری در برابر ابن سينا دفاع شده بوده است.

اين فرامرز بن علي(حک: پس از 513-536ق/1119-1141م) از شاهان و حکمرانان آل کاکويه، شاخه حکمرانان يزد بوده که از احوال او اندکی در اختيار است (به ويژه بنگريد به مدخل آل کاکويه، به قلم دانشمند صادق سجادي، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی). وی نويسنده کتابی در حکمت بوده به نام بهجة / مهجة التوحيدکه شايد ابن سهلان در مقدمه نهج التقديس به همين رساله اشاره داشته باشد. طبق آنچه صادق سجادي نوشته، " امير فرامرز بن اميرعلي در 536ق/1141م به ياري سلطان سنجر، که به نبرد با قراختاييان مي رفت، شتافت. در اين جنگ سنجر به سختي شکست يافت، فرامرز نيز در آن گيرودار به قتل رسيد (536ق/1141م)". به هر حال اطلاعی که از رساله نهج التقديس همينک در اختيار داريم نکته جديدی است در رابطه با آراء و کتابهای اين پادشاه فيلسوف. می دانيم که آل کاکويه در يزد تابع سلجوقيان بوده اند. آنان از دير باز هواداران اهل علم بوده به طوری که ابن سينا در دربار اجداد آنان در اصفهان دانشنامه علايی را نگاشت و بعدها نيز شهمردان بن أبي الخير نزهت نامه علايي را برای علاء الدولة در دوران حکومت يزد تدوين کرد.
نکته ای هم ابن اثير در الکامل گزارش کرده که نشان از دلبستگی فرامرز بن علي، فيلسوف مورد نظر ما به بارگاه مقدس رضوی دارد و اينکه او در ساختن سوری در اطراف بارگاه رضوي در پی بروز فتنه ای در طوس مفتخر به خدمتگذاری بوده است. عبارت ابن اثير چنين است:
الكامل في التاريخ - ابن الأثير - ج 10 - ص 522 - 523
"ذكر الفتنة بطوس في هذه السنة في عاشوراء كانت فتنة عظيمة بطوس في مشهد علي بن موسى الرضا عليه السلام . وسببها أن علويا خاصم في المشهد يوم عاشوراء بعض فقهاء طوس فأدى ذلك إلى مضاربة وانقطعت الفتنة ثم استعان [ كل ] منهما بحزبه ، فثارت فتنة عظيمة حضرها جميع أهل طوس وأحاطوا بالمشهد وخربوه وقتلوا من وجدوا فقتل بينهم جماعة ونهبت أموال جمة وافترقوا . وترك أهل المشهد الخطبة أيام الجمعات فيه فبنى عليه عضد الدين فرامرز بن علي سورا منيعا يحتمي به من المشهد على من يريده بسوء وكان بناؤه سنة خمس عشرة وخمسمائة".
شرحی کوتاه درباره اين امير دانشمند و فلسفه دان را ابن الفوطي در تلخيص مجمع الآداب نيز آورده است (نک: 2/340).

دوشنبه ۵ دي ۱۳۹۰ ساعت ۱۶:۴۲