۵- نسخه کهنسال از الملل والنحل شهرستانی، در شهيد علي پاشا، ش ۱۷۳۱
در پايان آن چنين آمده است: " .... هذا ما وجدته من مقالات أهل العالم ونقلته علی ما وجدته فمن صادف فيه خللاً في النقل وأصلحه أصلح الله حاله وسدّد أقواله وأفعاله. وقع الفراغ منه علی يد العبد الفقير إلی رحمة الله تعالی محمد بن عبد البر الاسفند کليمي (؟) الکريمي الجيلي في اليوم التاسع من جمادي الأولی سنة ستّ وتسعين وخمس مائة بالمدرسة النظامية عمرها الله تعالی وحسبنا الله ونعم الوکيل وصلوته علی سيدنا محمد النبيّ وآله الطاهرين وسلّم تسليماً. رحم الله من نظر فيه ودعا لکاتبه بالمغفرة ولوالديه.
۶- قرا چلبی زاده، ش ۲۲۰: کتاب فيه شرح أسماء الله الحسنی تصنيف الإمام العالم الزاهد أبي محمد عبد السلام بن عبد الغالب وشيخه الشيخ الفاضل أبو يوسف الدهاني وشيخه الشيخ الفاضل أبو مدين شيخ مشايخ المغرب وشيخه الشيخ الفاضل أبو واغر والشيخ الفاضل أبو الحسن بن حرازم وشيخه الشيخ الفاضل أبو بکر بن العربي وشيخه الشيخ الفاضل أبو حامد الغزالي وشيخه الشيخ الفاضل أبو المعالي وشيخه أبو محمد عبد الله بن يوسف الجويني وشيخه أبو طالب المکي وشيخه أبو القاسم الجنيد وشيخه سري السقطي وشيخه معروف الکرخي وشيخه أبو سليمان داود الطائي وشيخه حبيب العجمي وشيخه الحسن بن أبي الحسن البصري وشيخه أمير المؤمنين علي بن أبي طالب کرّم الله وجهه ورضي الله تعالی عنهم.
اين سند ارزشمندی است در رابطه با نسب تصوف غزالی از يک سو و ابو مدين که به غزالي می رسد.
۷- نسخه ای از مشکل الحديث ابن فورک با تاريخ دوشنبه ۸ رمضان ۶۹۰ ق در بايزيد، ش ۱۰۸۵. اين نسخه در چاپ جديد اين کتاب که به وسيله دانيل ژيماره فراهم شده مورد استفاده قرار نگرفته است. او البته نسخه لايپزيک با تاريخ ۴۵۹ ق را مورد استفاده قرار داده است. با اين حساب هنوز جای کار روی اين کتاب ارزشمند ابن فورک هست.
۸- تفسير القرآن ابن فورک، تنها جلد سوم آن. در فيض الله، ش ۵۰. از سوره مؤمنون آغاز می شود. نسخه کهنه و مشرقی است ( ونه از نسخه های اشعريان مغرب). با خطی متأخر به ابن فورک نسبت داده شده. اين کتاب اخيرا به چاپ رسيده و بايد دقت در آن کرد که آيا حقيقتا از ابن فورک است يا خير. به هر حال در منابع کهن همواره مطالبی از تفسير ابن فورک نقل شده است.
۹- سؤالات أهل الري عن الکلام في القرآن العزيز از ابو بکر باقلاني که يک بار هم سالها پيش به چاپ رسيده است؛ نسخه لا له لي، ش ۳۶۸۱/۷، از برگ ۵۰ الف تا ۵۵ب، کتابت ۸۷۲ ق: "کتاب سؤالات أهل الري عن الکلام في القرآن العزيز املاء القاضي الجليل تقي الدين أبابکر بن الطيب تغمده الله تعالی برحمته وأسکنه فسيح جنته بمنه وکرمه وعفوه . در ۵۰ ب: بسم الله الرحمن الرحيم وبه ثقتي. سؤالات أهل الري عن الکلام في القرآن العزيز املاء القاضي الجليل أبي بکر بن الطيب أدام الله علوه ... قال أدام الله علوه: وسألتم أحسن الله توفيکم ومنّ بمعرفتکم وارشادکم إلی صواب القول فيما اختلف فيه فقلتم خبرنا عن کلام الله عزوجلّ هل هو من صفات ذاته أم من صفات أفعاله وهل هو موجود بذاته أم بغيره وهل هو من جنس کلام المخلوقين وأصوات المحدثين أم مخالف له ولسائر أجناس الحوادث وهل هو مدرک بالأسماع ومسموع في نفسه أم لا وهل هو في نفسه حروف أم لا وهل يصحّ أن يتکلم به غيره تعالی کما أنه هو المتکلم به أم لا وهل هو نفس قرائتنا له حکاية أم لا وهل يجوز أن يقال إنا نلفظ بالقرآن أم لا؛ فالجواب ...
بنابراين اين رساله مهم و ارزشمند باقلاني در رابطه با موضوع مورد اختلاف ميان اشعريان و اصحاب حديث و معتزليان است و از نخستين رساله های مستقل در اين موضوع يعنی موضوع کلام نفسی. در اين رساله و آن طور که در مقدمه آن ديده شد، به اصناف مختلف پرسشها در رابطه با ماهيت قرآن که هر کدام ناظر به اختلافات اشاعره با معتزليان و يا اصحاب حديث و ديگر مذاهب کلامی است پرداخته شده است. شايسته است اين رساله از نو منتشر شود.
۱۰- در برخی تحقيقات و گويا آن طور که به خاطر دارم در کتاب سزگين از الأسئلة والأجوبة از علي بن سعيد الرستغفني ياد شده که به دليل اهميت آن نسخه را مورد بررسی قرار دادم اما از او نيست و انتساب غلط است ؛ نسخه مراد ملا، ش ۱۸۲۹.
در پايان آن چنين آمده است: " .... هذا ما وجدته من مقالات أهل العالم ونقلته علی ما وجدته فمن صادف فيه خللاً في النقل وأصلحه أصلح الله حاله وسدّد أقواله وأفعاله. وقع الفراغ منه علی يد العبد الفقير إلی رحمة الله تعالی محمد بن عبد البر الاسفند کليمي (؟) الکريمي الجيلي في اليوم التاسع من جمادي الأولی سنة ستّ وتسعين وخمس مائة بالمدرسة النظامية عمرها الله تعالی وحسبنا الله ونعم الوکيل وصلوته علی سيدنا محمد النبيّ وآله الطاهرين وسلّم تسليماً. رحم الله من نظر فيه ودعا لکاتبه بالمغفرة ولوالديه.
۶- قرا چلبی زاده، ش ۲۲۰: کتاب فيه شرح أسماء الله الحسنی تصنيف الإمام العالم الزاهد أبي محمد عبد السلام بن عبد الغالب وشيخه الشيخ الفاضل أبو يوسف الدهاني وشيخه الشيخ الفاضل أبو مدين شيخ مشايخ المغرب وشيخه الشيخ الفاضل أبو واغر والشيخ الفاضل أبو الحسن بن حرازم وشيخه الشيخ الفاضل أبو بکر بن العربي وشيخه الشيخ الفاضل أبو حامد الغزالي وشيخه الشيخ الفاضل أبو المعالي وشيخه أبو محمد عبد الله بن يوسف الجويني وشيخه أبو طالب المکي وشيخه أبو القاسم الجنيد وشيخه سري السقطي وشيخه معروف الکرخي وشيخه أبو سليمان داود الطائي وشيخه حبيب العجمي وشيخه الحسن بن أبي الحسن البصري وشيخه أمير المؤمنين علي بن أبي طالب کرّم الله وجهه ورضي الله تعالی عنهم.
اين سند ارزشمندی است در رابطه با نسب تصوف غزالی از يک سو و ابو مدين که به غزالي می رسد.
۷- نسخه ای از مشکل الحديث ابن فورک با تاريخ دوشنبه ۸ رمضان ۶۹۰ ق در بايزيد، ش ۱۰۸۵. اين نسخه در چاپ جديد اين کتاب که به وسيله دانيل ژيماره فراهم شده مورد استفاده قرار نگرفته است. او البته نسخه لايپزيک با تاريخ ۴۵۹ ق را مورد استفاده قرار داده است. با اين حساب هنوز جای کار روی اين کتاب ارزشمند ابن فورک هست.
۸- تفسير القرآن ابن فورک، تنها جلد سوم آن. در فيض الله، ش ۵۰. از سوره مؤمنون آغاز می شود. نسخه کهنه و مشرقی است ( ونه از نسخه های اشعريان مغرب). با خطی متأخر به ابن فورک نسبت داده شده. اين کتاب اخيرا به چاپ رسيده و بايد دقت در آن کرد که آيا حقيقتا از ابن فورک است يا خير. به هر حال در منابع کهن همواره مطالبی از تفسير ابن فورک نقل شده است.
۹- سؤالات أهل الري عن الکلام في القرآن العزيز از ابو بکر باقلاني که يک بار هم سالها پيش به چاپ رسيده است؛ نسخه لا له لي، ش ۳۶۸۱/۷، از برگ ۵۰ الف تا ۵۵ب، کتابت ۸۷۲ ق: "کتاب سؤالات أهل الري عن الکلام في القرآن العزيز املاء القاضي الجليل تقي الدين أبابکر بن الطيب تغمده الله تعالی برحمته وأسکنه فسيح جنته بمنه وکرمه وعفوه . در ۵۰ ب: بسم الله الرحمن الرحيم وبه ثقتي. سؤالات أهل الري عن الکلام في القرآن العزيز املاء القاضي الجليل أبي بکر بن الطيب أدام الله علوه ... قال أدام الله علوه: وسألتم أحسن الله توفيکم ومنّ بمعرفتکم وارشادکم إلی صواب القول فيما اختلف فيه فقلتم خبرنا عن کلام الله عزوجلّ هل هو من صفات ذاته أم من صفات أفعاله وهل هو موجود بذاته أم بغيره وهل هو من جنس کلام المخلوقين وأصوات المحدثين أم مخالف له ولسائر أجناس الحوادث وهل هو مدرک بالأسماع ومسموع في نفسه أم لا وهل هو في نفسه حروف أم لا وهل يصحّ أن يتکلم به غيره تعالی کما أنه هو المتکلم به أم لا وهل هو نفس قرائتنا له حکاية أم لا وهل يجوز أن يقال إنا نلفظ بالقرآن أم لا؛ فالجواب ...
بنابراين اين رساله مهم و ارزشمند باقلاني در رابطه با موضوع مورد اختلاف ميان اشعريان و اصحاب حديث و معتزليان است و از نخستين رساله های مستقل در اين موضوع يعنی موضوع کلام نفسی. در اين رساله و آن طور که در مقدمه آن ديده شد، به اصناف مختلف پرسشها در رابطه با ماهيت قرآن که هر کدام ناظر به اختلافات اشاعره با معتزليان و يا اصحاب حديث و ديگر مذاهب کلامی است پرداخته شده است. شايسته است اين رساله از نو منتشر شود.
۱۰- در برخی تحقيقات و گويا آن طور که به خاطر دارم در کتاب سزگين از الأسئلة والأجوبة از علي بن سعيد الرستغفني ياد شده که به دليل اهميت آن نسخه را مورد بررسی قرار دادم اما از او نيست و انتساب غلط است ؛ نسخه مراد ملا، ش ۱۸۲۹.
شنبه ۲۵ تير ۱۳۹۰ ساعت ۲:۲۱
