آرشیو
آمار بازدید
بازدیدکنندگان تا کنون : ۱٫۹۶۷٫۵۹۰ نفر
بازدیدکنندگان امروز : ۱۴۲ نفر
تعداد یادداشت ها : ۲٫۰۸۴
بازدید از این یادداشت : ۲٫۲۷۷

پر بازدیدترین یادداشت ها :

كتاب الكافي به دليل اهميت آن از لحاظ ارائه مجموعه متكاملي از اعتقادات ، فقه و اخلاقيات بر مبناي مذهب شيعي ، مورد توجه بسياري از عالمان شيعه ، حتي كساني با گرايشهاي كلامي ، فلسفي و عرفاني شده است. گرچه شماري از كتابهاي حديثي ، بويژه در سده هاي متأخرتر مورد عنايت عالمان امامي براي شرح و تفسير نويسی قرار گرفته اند و از آن جمله كتابهاي اربعه حديثي مكرر مورد شرح و حاشيه نويسي و تعليقه نگاري واقع شدند ، اما ميزان اهتمامي كه به كتاب الكافي در اين ميان شده است ، با ساير موارد قابل مقايسه نيست .گرايش اخباري كه در سده هاي پس از قرن يازدهم در مكاتب و مدارس شيعي نفوذ يافت , بيش از اصوليان و فقيهان به اين امر اهتمام داشت . گرايش اخباري به دليل مباني خود پيرامون حجيت و منابع فقه و عقايد ، ناچار از ارائه مباحث فقهي و اعتقادي خود در چارچوب كتابهاي حديثي بود و از اينرو در شمار تلاشهاي اوج گيري اين گرايش در دوره صفوي در ايران و برخي مناطق ديگر شيعه نشين و دركنار توجه به گردآوري نسخه هاي خطي كتابهاي حديثي و تدوين جوامع حديثي نوين ، اخباريان ادبيات چشمگيري در زمينه شرح و تعليقه نويسي و يا ترجمه كتابهاي حديثي شيعه توليد كردند. در حالی که فقيهان اصولی در قالب کتب فقه استدلالی، مبانی و مناهج وفتاوی فقهی خود را تشريح می کردند، اخباريان بيشتر در قالب شرح کتابهای حديثی، مبانی و مناهج خود را تشريح می کردند. دست کم تا پيش از دوره کتاب الحدائق الناظرة بحراني، شايد مطالعه شروح اخباريان بر کتابهای اربعه بهترين راه برای دريافت رويکرد عملی آنان در رابطه با اخبار و احاديث باشد.

طبعا به دليل بافت كتاب الكافي و بويژه بخش اصول اين كتاب ، از ديگر سو الكافي، مورد توجه فيلسوفان و متكلمان نيز قرار گرفت . براي فيلسوفان و متكلمان ، درحقيقت ، امر شرح نويسي فرصتي بود براي اثبات تطابق اعتقاداتشان با احاديث امامان و در واقع در زمينه ديالكتيك عقل و نقل ، آنان مي كوشيدند نشان دهند تا چه اندازه تشيع و مباني آن با فلسفه ، كلام و عرفان سازگار است .

در اينجا شماري از قديميترين و مهمترين شروح و تعليقات الکافي را بر اساس منابع کتابشناسی معرفي می كنيم[۱]. طبعا بررسی بيشتر درباره آنها نيازمند تحقيق در نسخه های خطی و مستندات اين منابع است تا اشتباهات احتمالی در رابطه با اين اطلاعات روشن شود. در اينجا فرصت اين کار را نداشته ام. اما به نظرم بايد کاری مستقل و بر اساس مراجعه به تمامی نسخه ها برای تعيين هويت اين شروح و تعليقات و زمينه ها و انگيزه های تأليف آنها انجام شود، تا بدين وسيله رويکردهای متمايز اصوليان، اخباريان، فيلسوفان و دانشمندانی با گرايشات کلامی و يا عرفانی در شرح و تفسير کتاب الکافی و به ويژه بخش اصول آن مورد مطالعه قرار گيرد. من به دليل کاری مستقل که در رابطه با الکافی از چند سال پيش آغاز کرده ام، اين کار را نيز مد نظر داشتم، اما انجام آن نيازمند فرصتی مستقل و مراجعه به بسياری از نسخه هاست که از عهده من بر نمی آيد. چنين کاری در رابطه با شروح، حواشی و تعليقات و حتی ترجمه ها برای آشنايی با مناهج فکری دانشمندان امامی در دوره صفوی بسيار ضروری است و عملا می تواند برای بازنويسی تاريخ جريان اخباری و تمايزات آنان با اصوليان از يک سو و نيز برای دريافت شيوه برخورد فيلسوفان و فلسفه گرايان با احاديث اعتقادی از ديگر سو کارآمد باشد.

۱ - شرح شيخ محمد علي بن محمد البلاغي النجفي (درگذشته ۱۰۰۰ ق) .

۲ - شرح ناقص محمد باقر الداماد الحسيني ، معروف به ميرداماد ( درگذشته ۱۰۴۰ ق), دانشمند فيلسوف نامدار عصر صفوی , با عنوان "الرواشح السماوية في شرح الاحاديث الامامية". چاپ سنگي تهران ، سال ۱۳۱۱ ق و چاپ بمبئي در سال ۱۳۱۲ ق[۲].

۳ – شرح ميرزا رفيع الدين محمد النائيني ( درگذشته ۱۰۸۲ ق) ، متكلم وفيلسوف واستاد محمد باقر مجلسي.

۴ - شرح شيخ خليل بن الغازي القزويني ( درگذشته ۱۰۸۹ ق) با عنوان " الشافي "[۳] ، . اين شرح عربي همراه فروع كافي به صورت چاپ سنگي در لكنو به سال ۱۸۹۰ م به چاپ رسيده است . شارح خود شرح خويش را به زبان فارسي و به نام الصافي في اصول الكافي ترجمه كرده است[۴]؛ چاپ سال ۱۳۰۸ ه‍ در لكنهو، در دو مجلد بزرگ.

۵ – شرح فيض كاشاني ( درگذشته ۱۰۹۱ ق) با نام " الوافي "، در سه مجلد در سالهاي ۱۳۱۰ ق و نيز ۱۳۲۴ ق چاپ شده است.

۶ - شرح مولى محمد رفيع بن محمد مؤمن الجيلاني ، تا آخر كتاب الجهاد و بخشي از كتاب المعيشه الكافي[۵] .

۷- شرح ملا محمد صالح بن أحمد المازندراني ( درگذشته ۱۰۸۶ ق) , شامل شرح اصول و بخشهاي از فروع و روضه . مولف در اين کتاب به برخي از مطالب ملاصدر پاسخ داده است[۶] . اين شرح به چاپ رسيده است .

۸ - شرح شيخ علي بن محمد بن حسن بن زين الدين , از نسل شهيد دوم ( درگذشته ۱۱۰۴ق) با عنوان " كلام الدر المنظوم من كلام المعصوم "[۷] . او شرح نا تمام اصول كافي دارد كه يك مجلد آن دست كم آماده شده بوده است[۸].

۹ – شرح اصول كافي صدر الدين الشيرازي، معروف به صدر المتألهين و ملا صدرا ( درگذشته ۱۰۵۰ق) [۹]. اين شرح تاکنون دو بار , يکبار به صورت سنگی و بار دوم به صورت تحقيقی به چاپ رسيده است .

۱۰ - شرح علامه محمد باقر بن محمد تقي المجلسي (درگذشته ۱۱۱۰ ق) به عنوان ‍: " مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول " . چاپ در سال ۱۳۲۱ ق در تهران در ۴ مجلد و نيز چاپ جديد در ۲۸ مجلد در تهران .

۱۱ - شرح ابراهيم بن سليمان البحراني القطيفي از علماي قرن دهم . نسخه آن در كتابخانه مرعشي[۱۰] .

تعليقات و حواشی بر الكافي :

۱ – حاشيه بر كتاب التوحيد اصول كافي از شيخ زين الدين أبوالحسن علي بن الشيخ حسن صاحب المعالم [۱۱].

۲ – حاشيه بر اصول از شيخ محمد بن الحسن بن زين الدين , از نسل شهيد دوم ( درگذشته ۱۰۳۰ ق ) [۱۲].

۳ – حاشيه ملا محمد أمين بن محمد شريف الاسترآبادي (درگذشته ۱۰۳۶ ق) , پيشوای نامدار اخباريان. تعليقات او بر الكافي را خليل بن غازي القزويني در زمان اقامت در مكه گردآوري كرد [۱۳].

۴ - حاشيه مير محمد باقر الداماد الحسيني، معروف به ميرداماد[۱۴]( درگذشته ۱۰۴۰ ق) . احتمالا اين حاشيه غير از شرح ناقص او بر الكافي است .

۵ - حاشيه سيد نور الدين علي بن أبي الحسن الموسوي العاملي( درگذشته ۱۰۶۸ ق) [۱۵] .

۶ – حاشيه أبو الحسن الشريف الفتوني العاملي الغروي (درگذشته ۱۱۳۸ ق )[۱۶].

۷ – حاشيه مير سيد أحمد العلوي العاملي. نسخه خطي در کتابخانه مرعشي قم، شماره ۲۸۴۹.

--------------------------------------------------------------------------------

[۱] تنها در مورد شروح فارسی، تأکيد بر زبان شرح وحاشيه خواهيم داشت.



[۲] آقابزرگ ، الذريعة ، ۴ / ۲۶

[۳] نك : افندي ، رياض العلما ، ۲ / ۲۶۲ ؛ خوانساري ، روضات الجنات ، ۳ / ۲۷۰ ؛ کنتوری , كشف الحجب والاستار, ص ۳۱۶ و ۳۴۸ ؛ آقابزرگ ، الذريعة ، ۴ / ۲۷

[۴] نك : افندي ، رياض العلماء ، ۲ / ۲۶۲ ؛ خوانساري ، روضات الجنات ، ۳ / ۲۷۲ .

[۵] نک : آقابزرگ , الذريعة: ۱۴ / ۲۸

[۶] نک : کنتوری , كشف الحجب والاستار, ص ۳۴۷ ؛ آقابزرگ, الذريعة, ۱۴ / ۲۷.

[۷] نک : کنتوری , كشف الحجب والاستار , ص ۲۱۲ و ۳۴۸ ؛ آقابزرگ , الذريعة , ۶ / ۱۸۳ و ۸ / ۷۹.

[۸] نك : شيخ علي عاملي ، الدر المنثور في المأثور و غير المأثور ، ۲ / ۲۴۵

[۹] نک : کنتوری , كشف الحجب والاستار, ص ۳۴۷

[۱۰] نک : آقابزرگ , الذريعة, ۶ / ۱۸۲

[۱۱] نك : آقابزرگ ، الذريعة ، ۲ / ۱۸۲

[۱۲] نك : كنتوري ، كشف الحجب ، ص ۱۸۴ ؛ آقابزرگ ، الذريعة ، ۶ / ۱۸۳

[۱۳] نك : افندي ، رياض ، ۲ / ۲۶۶ ؛ آقابزرگ ، الذريعة ، ۶ / ۱۸۱

[۱۴] نك : كنتوري ، كشف ، ص ۸۵ ؛ آقابزرگ ، الذريعة ، ۶ / ۱۸۲

[۱۵] نك : آقابزرگ ، الذريعة ، ۶ / ۱۸۰

[۱۶] نک : آقابزرگ , الذريعة, ۶ / ۱۸۰
چهارشنبه ۲۲ فروردين ۱۳۸۶ ساعت ۱۲:۴۶
نظرات



نمایش ایمیل به مخاطبین





نمایش نظر در سایت