پروفسور محمد علی امير معزی، استاد مدرسه مطالعات عالی سوربن اخيرا کتابی منتشر کرده است درباره انديشه های باطنی و تأويلی شيعه. اين کتاب مجموعه ای است از مقالات سابق مؤلف که پيش از اين در مهمترين مجلات خاورشناسی به زبان فرانسه منتشر شده بود. دکتر امير معزی رويکردی پديدارشناسانه نسبت به تشيع دارد و نخستين بار اين شيوه را در تأليف رساله دکتری خود که با عنوان پيشوای ملکوتی سالها پيش منتشر شده است، به کار گرفته است. اين کتاب به زبان انگليسی هم ترجمه شده و شنيده ام که ترجمه ای فارسی از آن هم در دست چاپ است. اين کتاب مورد اقبال محققان غربی در زمينه تشيع قرار گرفته است. امير معزي در کتاب نخست خود کوشيده است برای امام شناسی شيعی، با روايت امامی آن ساختاری منظم و هماهنگ ارائه کند و البته برای اين منظور از رويکرد پديدار شناسانه بهره گرفته است. نظريه امام شناسی شيعی به عنوان کانون منظومه اعتقادی شيعه در زمينه جهانشناسی، تاريخ نجات و فرجام شناسی مورد توجه امير معزی است و در اين راستا وی از مکتب هانری کوربن متأثر است که هم اينک در کرسی او در مدرسه عالی سوربن تدريس می کند. با اين وصف و برخلاف کوربن، امير معزی رويکرد پديدار شناسی را با نگرش نقد تاريخی پيوند زده است و از دانش وسيع خود در زمينه تاريخ اديان و به ويژه اديان ايرانی و سنت کتاب مقدس بهره می برد. مدرسه عالی سوربن شايد برجسته ترين مدرسه عالی در سطح غرب باشد که در آن با شيوه ای آکادميک و انتقادی تاريخ اديان و مذاهب تدريس می شود و اين امر به نويسنده کتاب کمک کرده است تا مطالعات خود را درباره تشيع در شکل تطبيقی ارائه دهد. بی ترديد مطالعه گرايشات باطنی و تأويلی در تشيع نيازمند تدبر در تاريخ مذاهب بين النهرين و تأثيرات ايرانی و نيز تأثيرات انديشه های گنوسيستی است که در مورد اين اخير، بين النهرين و شام از کانونهای آن پيش از اسلام بوده است. به همين دليل در کتاب نخست، امير معزی با پيش زمينه ای تاريخی نگر، تشيع و گرايشات باطنی در آن را مورد مطالعه قرار داده است. پس از اين کتاب، دکتر امير معزی مطالعات خود را درباره تشيع و به ويژه تشيع کهن با سلسله مقالاتی درباره امام شناسی ادامه داد که هم اکنون اين سلسله مقالات، همراه چند مقاله ديگر کتاب جديد او را با عنوان "مذهب راز" تشکيل داده است (پاريس، انتشارات ورن، ۲۰۰۶). اين کتاب در ۴ بخش تنظيم شده که هر يک شامل چند مقاله است. نخستين بخش به ظهور تشيع و کهنترين نشانه های آن به عنوان مذهب امامان پرداخته است. در بخش دوم که به طور کلی به طبيعت الهی امام و دانش شهودی مقام امام در جهان بينی ثنوی محور پرداخته، ملکوتی بودن وجود ازلی امام، امام در پيشا تاريخ، معراج امام، قدرت متکی بر دانش ملکوتی امام، ولايت مبتنی بر وجود نورانی امام و دست آخر تئولوژی و آنتروپولوژی عرفانی تشيع و مبتنی بر تفسير کهن امامی مورد مطالعه قرار گرفته است. در بخش سوم، امير معزی به سنتهای معنوی و تأويلی تشيع پرداخته است. در اين قسمت و بر اساس نتايجی که از دو بخش نخستين به دست آمده، به تأويل از نقطه نظر متفکران و جريانات معنوی و باطنی محور و تأويل گرای امامی متأخر پرداخته شده است: ملاصدرا، تصوف نوين شيعی و دست آخر تمرکز بر سنت دعا در تشيع و معانی باطنی آن. بخش فرجامين کتاب امير معزی، درباره فرجامشناسی شيعی از نقطه نظر تأويلی و باطنی است. در اين چارچوب، به بازگشت فرجامين امام در پايان تاريخ و معانی باطنی آن از نقطه نظر تشيع و به ويژه شيخيه پرداخته شده و ملاقات جذبه آميز با امام غائب و درک حضور مستمر و فرا زمانی ولايت محور امام را مورد مطالعه قرار داده است. از مهمترين دستاوردهای اين تحقيق، بررسی معانی باطنی و رمز آلود تشيع در نسبت با بروز تاريخی و سياسی /اجتماعی و مهمتر از همه جنبه های حقوقی تشيع و تفسيرهای مختلف از آن است. مبحثی که امير معزی در مقالات ديگری با تفصيل بيشتری بدان پرداخته که در اين مجموعه حضور ندارند.
از ديگر مقالات مهم امير معزی، مقاله ای است درباره صفار قمي که کتاب بصائر الدرجات او معمولا محور درسهای دکتر امير معزی در سوربن است.